Dług publiczny — co to? Jakie są jego skutki?

Ostatnie lata to czas, w którym nasza gospodarka przechodzi poważne problemy. Choć wydaje się, że rynek pracy jest w dobrej kondycji, nie oznacza to jeszcze, że problem nie istnieje. Wręcz przeciwnie: obiektem częstych dyskusji jest wzrost długu publicznego.

Dług publiczny - co to jestt? skutki

Kluczowe informacje

  • Dług publiczny to łączna suma wszystkich niespłaconych zobowiązań przez rząd oraz pozostałe podmioty z sektora finansów publicznych wobec wierzycieli krajowych i zagranicznych;
  • Obejmuje on takie zobowiązania, jak kredyty i pożyczki, wyemitowane papiery wartościowe, przyjęte depozyty czy inne zobowiązania wynikające z prawomocnych orzeczeń sądów;
  • Zgodnie z komunikatem Ministerstwa Finansów łączny dług publiczny Polski w III kw. 2022 r. wyniósł 1,2 biliona złotych;
  • Najważniejszym skutkiem długu publicznego są rosnące koszty obsługi zadłużenia, w wyniku czego mogą zostać ograniczone wydatki na wdrażanie nowych inwestycji, służbę zdrowia czy edukację.

O długu publicznym często słychać w mediach, nie tylko tych poświęconych ekonomii i finansom. Co to jednak oznacza? Niestety, nie każdy ma wiedzę na ten temat. Dlatego też wyjaśniam w tekście, czym jest dług publiczny. Opisuję również, jakie są przyczyny jego powstawania oraz do czego może doprowadzić w przyszłości narastanie zadłużenia.

Czy dług zawsze jest niebezpieczny dla gospodarki danego państwa? Przeczytaj tten tekst, a poznasz wszystkie te kwestie. Powodzenia!

Czym jest dług publiczny? Dług publiczny a deficyt budżetowy

Państwowy dług publiczny to jedno z głównych pojęć w ekonomii. Rozumie się przez to sumę zobowiązań sektora publicznego, w tym także jednostek samorządu terytorialnego oraz Funduszu Ubezpieczeń Społecznych.

Na dług publiczny składają się m.in.:

  • niespłacone kredyty bankowe,
  • zaciągnięte zobowiązania z tytułu pożyczek i innych form finansowania.

Dług sektora finansów publicznych to suma deficytów danego państwa (z kolei deficyt budżetowy to ujemna różnica między dochodami i wydatkami kraju w danym roku).

Jak dług publiczny wpływa na gospodarkę?

Pojęcie “dług publiczny” ma w naszym społeczeństwie negatywny wydźwięk. Kojarzy się ono z problemem, który trzeba jak najszybciej rozwiązać.

Z drugiej strony warto pamiętać, że skutki długu publicznego nie zawsze muszą być negatywne. Jest tak zwłaszcza w sytuacji, gdy zwiększenie wydatków publicznych ma związek z realizacją przez rząd inwestycji ważnych dla kraju. Jeśli przedsięwzięcia te okażą się sukcesem, może to przynieść korzyści dla systemu gospodarczego — oto niektóre z nich:

  • wzrost liczby miejsc pracy,
  • rozwój działalności biznesowej w danym regionie — nowa firma tworzy zapotrzebowanie na materiały, artykuły biurowe, samochody firmowe, maszyny itp. Oznacza to, że na powstaniu kolejnego podmiotu w regionie mogą skorzystać także dostawcy.

W takim wypadku efektem zaciągania długu publicznego może być wzrost gospodarczy (jest tak, zwłaszcza gdy powstaje dług publiczny fundowany, czyli długoterminowy).

Dług publiczny krajowy czy zagraniczny?

Z kolei jeśli zwiększenie długu publicznego następuje np. wskutek klęski żywiołowej, a wydatki są ponoszone w celu odnowienia zniszczonych zasobów, stan ten jest raczej szkodliwy dla gospodarki krajowej. Zamiast przeznaczyć dostępne środki na wdrażanie innowacji, państwo zmniejsza swój potencjał, aby doprowadzić do sytuacji sprzed kryzysu.

W kwestii długu publicznego warto pamiętać o jeszcze jednym, istotnym czynniku. Dobrze jest, gdy państwo pożycza od krajowych podmiotów, ponieważ spłata zobowiązań sprawi, że środki te, wraz z odsetkami, pozostaną w danej gospodarce.

Wygląda to inaczej, jeśli dawcą zewnętrznego kapitału jest zagraniczny podmiot — taki wariant oznacza, że im bardziej podnosi się dług publiczny w jednym państwie, tym bardziej korzystają państwa, z których wywodzą się podmioty udzielające pożyczek.

Jak powstaje dług publiczny?

Odpowiedź na to pytanie jest bardzo prosta: na dług publiczny składają się deficyty z poszczególnych lat. Ponieważ, jak już wiesz, deficyt budżetowy to różnica między dochodami i wydatkami w danym roku, dług publiczny powstaje w sytuacji, gdy:

  • dochody państwa maleją, a
  • wydatki rosną.

Jednym z powodów powstawania długu jest kryzys gospodarczy, gdyż recesja objawia się m.in. wzrostem bezrobocia.

Dług publiczny a kryzys gospodarki

Ponieważ współczesne państwa kładą duży nacisk na politykę socjalną i wspieranie osób pozbawionych pracy, zależność wydaje się oczywista. Koszty wynikają przede wszystkim stąd, iż trzeba wypłacać zasiłki dla bezrobotnych większej liczbie beneficjentów, tworzyć programy szkoleniowe itp.

Oprócz tego rosną koszty na funkcjonowanie urzędów pracy, gdyż potrzeba zatrudnić więcej urzędników, którzy zajmą się realizacją zadań państwa w ramach polityki socjalnej oraz rynku pracy.

Jakie jeszcze wydatki państwa w czasie kryzysu mogą spowodować wysoki dług publiczny?

Rząd w czasie kryzysu może interweniować także na inne sposoby, w tym np. poprzez wprowadzanie programów proinwestycyjnych (zachęty do otwierania nowych firm, pożyczek na kształcenie itp.).

Motyw takiego działania jest jasny: im więcej przedsiębiorstw powstaje lub wdraża inwestycje, tym bardziej wzrasta zapotrzebowanie na pracowników. Dzięki temu można liczyć na ograniczenie bezrobocia oraz szybsze zakończenie kryzysu.

Koniunktura gospodarki jest jednym z ważniejszych czynników, które przekładają się na wielkość długu publicznego. Trzeba przy tym pamiętać, że spadek dochodów firmowych oznacza obniżenie się przychodów osiąganych przez państwo. Nawet przy stałych kosztach malejące przychody to ryzyko powstania długu publicznego. Jeśli jednocześnie obserwujemy:

  • spadek przychodów z tytułu podatków (dochodowego, VAT),
  • wzrost wydatków budżetu państwa na wsparcie dla osób bezrobotnych,

zagrożenie to, staje się niemal pewne.

Ile wynosi dług publiczny? Wykres

Zgodnie z komunikatem opublikowanym przez Ministerstwo Finansów (MF) łączny dług publiczny Polski (PDP) wyniósł niemal 1,2 biliona złotych w III kwartale 2022 roku. W porównaniu z końcem 2021 roku było to więcej o niemal 3 proc.

Poniżej znajduje się wykres pokazujący zadłużenie sektora finansów publicznych w Polsce (dane za lata 2001-2022):

Dług publiczny polski - wykres
Wykres przedstawia dług publiczny Polski podany do informacji publicznej na stronie gov.pl1

Jak widać, tendencja jest rosnąca — niezależnie od tego, czy panował szybki wzrost gospodarczy (np. lata 2016-2019), czy też mieliśmy do czynienia z recesją gospodarczą, zadłużenie Polski systematycznie się zwiększa. Lata, w których malał poziom zadłużenia, należą do wyjątków.

Dług publiczny Polski jest przedstawiany nie tylko za pomocą wykresu, choć oczywiście taka forma jest czytelna, przejrzysta i ułatwia analizę problemu.

Oprócz tego ciekawym rozwiązaniem jest licznik długu publicznego. Swoim wyglądem przypomina on zegar, ale na tym kończą się podobieństwa. Liczby, które pojawiają się na tym panelu, odzwierciedlają, jaki jest państwowy dług publiczny, a także — jak szybko on rośnie. Jednym z takich liczników jest miernik Forum Obywatelskiego Rozwoju (FOR) — można z łatwością znaleźć go na stronie internetowej tej organizacji. Zegar pokazuje, jak szybko wzrastają zobowiązania państwa.

Niestety, wystarczy obserwować licznik choć przez kilka sekund, by przekonać się, że wartość zobowiązań wzrasta w niezwykle szybkim tempie. Pod szybko zmieniającymi się liczbami możemy znaleźć informację, zgodnie z którą dług przypadający na 1 mieszkańca wynosi 41 419 złotych, a relacja zadłużenia do PKN to 47,0 proc. (stan na 31.01.2023). Jeśli czytasz ten tekst i przejdziesz na stronę FOR, przekonasz się, że liczby z naszego tekstu nie są już aktualne…

Ile naprawdę wynosi dług publiczny Polski?

Wyżej przedstawione wyliczenia to oficjalne informacje. Warto jednak zastanowić się, ile wynosi dług publiczny w rzeczywistości? Odpowiedź na to pytanie może być tylko jedna: nie wiadomo.

Może nam wydawać się to dziwne — przecież Główny Urząd Statystyczny regularnie publikuje obszerne dane dotyczące stanu polskiej gospodarki, a dynamiczny rozwój technologii cyfrowych sprawia, że dane zbiera się i przetwarza łatwiej niż kiedykolwiek.

Ukryty dług publiczny Polski

Wykres, który Ci pokazaliśmy, przedstawia tzw. jawny dług publiczny. Część ekonomistów twierdzi jednak, że bardziej miarodajnym wskaźnikiem jest dług ukryty. Obejmuje on wydatki, które nie wchodzą w skład oficjalnego, tzn. uchwalanego przez parlament budżetu.

W Polsce do kosztów ukrytych można zaliczyć wydatki funduszy pozabudżetowych, w tym np. BGK (Bank Gospodarstwa Krajowego) oraz PFR (Polskiego Funduszu Rozwoju), które poniosły wielomiliardowe nakłady na walkę z ekonomicznymi skutkami Covid-19.

Dług publiczny w relacji do PKB Polski

Poziom zadłużenia Polski porównuje się z PKB (produktem krajowym brutto). Ile może maksymalnie wynieść dług publiczny Polski? Obecnie wynosi on ponad bilion złotych (niemal 1,2 biliona), co stanowi ok. 50,3 proc. PKB Polski — tak wynika z danych Eurostatu na koniec III kwartału 2022 roku.

Kwota ta wydaje się astronomiczna (i taka jest w rzeczywistości), ale jeśli spojrzymy na dane dla innych rozwiniętych państw świata, okaże się, że nie jesteśmy w tragicznym położeniu. Przykładowo, ten sam wskaźnik wynosi w przypadku:

  • Francji (113,4 proc.),
  • Portugalii (120,1 proc.),
  • Hiszpanii (115,6 proc.),
  • Grecji (178,2 proc.).

W Konstytucji RP z 1997 roku zapisano maksymalny dopuszczalny limit, którego nie może przekroczyć zadłużenie Polski (art. 216)2. Wynosi on 60% wartości rocznego PKB. Co się stanie po przekroczeniu progu ostrożnościowego?

Przede wszystkim rząd jest wówczas zobligowany do zaproponowania planu naprawczego, a sektor publiczny (w tym również jednostki samorządu terytorialnego) nie może uchwalać takich budżetów, w których przewiduje się powstanie deficytu budżetowego. Zamiast tego należy wdrożyć programy oszczędnościowe, które pozwolą wypracować nadwyżki finansowe.

Czy można nie mieć długu publicznego?

Teoretycznie wydaje się to możliwe, jednak w praktyce — nie. Nawet zamożne kraje potrzebują dodatkowych środków, by pobudzić w ten sposób wzrost gospodarczy, zwiększyć armię czy zmodernizować służbę zdrowia.

Wśród państw, które rzekomo nie mają długu publicznego, wymienia się m.in. Palau oraz Makao. Są to jednak na tyle małe kraje, że trudno na ich podstawie wyciągać ogólne wnioski.

Jak pokryć dług publiczny?

Państwo ma różne narzędzia pozwalające na obniżenie długu publicznego:

  • emisja papierów wartościowych (należą do nich np. obligacje),
  • zaciąganie kredytów i pożyczek,
  • redukcja wydatków,
  • zwiększanie dochodów budżetowych.

Jedną z metod na pokrycie deficytu i zmniejszenie długu publicznego jest emisja papierów wartościowych. W ostatnich latach szczególnie popularne są obligacje skarbowe. Z jednej strony pozwalają one sfinansować rosnące wydatki sektora finansów publicznych, z drugiej zaś — poprzez emisję obligacji skarbowych państwo stara się “ściągnąć” pieniądze z rynku i ograniczyć inflację.

Kolejnym rozwiązaniem są kredyty bankowe i pożyczki. Mogą być one zaciągane na okres krótki (termin spłaty do 3 lat), średni (3-5 lat) lub długi (czasem okres ich spłaty wynosi nawet kilkadziesiąt lat).

Czasem rząd decyduje się również na cięcie wydatków. Można osiągnąć ten cel np. poprzez ograniczenie planów modernizacji sił zbrojnych czy zmniejszenie nakładów na szkolnictwo wyższe i kulturę. Takie działanie jest dość skuteczne, ale może spowodować osłabienie państwa (obecny kryzys dobrze pokazuje, jak ważna jest silna armia) i niepokoje społeczne. Przykładowo, redukcja wydatków na płace w sferze budżetowej to prosta droga do protestów.

Last but not least, rząd może w celu zmniejszenia deficytu budżetowego poszukać sposobów na zwiększenie dochodów. Zazwyczaj sprowadza się to po prostu do… podnoszenia podatków dla osób prywatnych i firm.

Odsetki od długu publicznego

Wydaje się, że poważniejszym problemem niż sam dług publiczny jest obowiązek spłaty odsetek. Jest tak, ponieważ poprzez zaciąganie nowego długu publicznego państwo w pewnym sensie “roluje” zadłużenie. Każda kolejna transza kredytu oznacza, że konieczne będzie w przyszłości uregulowanie również odsetek.

A przecież samo zadłużenie nie znika — obowiązek jego spłaty jest jedynie odsuwany w przyszłość…

Praktyka pokazuje, że współczesne państwa wręcz przestają dokonywać spłaty zadłużenia netto, skupiając się na regulowaniu odsetek. Taki stan rzeczy sprawia, że prawdziwy problem ze spłatą narastającego długu publicznego może wystąpić dopiero za kilka dekad, kiedy pożyczkodawcy (międzynarodowe fundusze inwestycyjne, globalne banki, konglomeraty, państwa itp.) zażądają uregulowania zobowiązań np. w ramach nacisku o charakterze politycznym.

Odsetki są poważnym problemem, gdyż ograniczają one możliwości działania państwa w innych obszarach. Jeśli dany kraj zdecyduje się na zaciąganie zobowiązań, musi liczyć się z kosztem odsetek w przyszłości. W efekcie pozostaje mniej środków na realizację zadań w służbie zdrowia czy wojskowości.

Jakie mogą być skutki długu publicznego?

Jeśli chodzi o skutki długu publicznego, zalicza się do nich głównie rosnące koszty obsługi zadłużenia. Odsetki już teraz stanowią poważne obciążenie dla budżetu państwa — według strategii na lata 2023-2026 koszt ten stanowi w 2023 r. niemal 2 proc. PKB (ok. 66 mld zł). W efekcie spadają możliwości państwa do wdrażania inwestycji w służbę zdrowia czy edukację.

W co warto inwestować? Zobacz

W jakich warunkach dług publiczny może doprowadzić do zapaści kraju?

W skrajnych sytuacjach może dojść do bankructwa państwa. Jest tak w sytuacji, gdy kraj traci zdolność do spłaty zobowiązań i odsetek. Z problemem tym borykały się w ostatnich latach m.in. Grecja oraz Argentyna. Jeśli jednak martwicie się, czy Polsce grozi scenariusz grecki, mam dla Was dobrą wiadomość: polski dług publiczny jest (jeszcze) na tyle niski, że nie należy obawiać się ryzyka.

Podsumowanie

Dług publiczny to jedno z głównych zagadnień, jeśli chodzi o nauki ekonomiczne (makroekonomia, nauka o finansach publicznych). Stan zadłużenia pokazuje, w jakiej kondycji znajduje się dana gospodarka — jest tak w szczególności, gdy porównamy dług publiczny i mierniki produkcji (w tym np. PKB).

Trzeba jednak pamiętać, by nie wyciągać pochopnych wniosków wyłącznie na podstawie poziomu długu publicznego. Zamiast tego konieczna jest kompleksowa analiza, która obejmuje np. poziom i strukturę bezrobocia, tempo wzrostu cen (inflację). Dopiero wtedy będziemy w stanie rzetelnie ocenić, jakie perspektywy ma przed sobą gospodarka oraz czy dług publiczny jest w stanie jej zagrozić.

Naszym celem jest dostarczanie użytkownikom wartościowych i wiarygodnych treści, które pomogą im podejmować świadome decyzje finansowe. Wszystkie artykuły publikowane na naszym portalu opierają się na sprawdzonych źródłach i są redagowane przez specjalistów z dziedziny finansów.

Źródło:

1. gov.pl/web/finanse/zadluzenie-sektora-finansow-publicznych

2. sejm.gov.pl/prawo/konst/polski/10.htm

Jak podobała Ci się treść?
5 - ciekawa, 1 - nieciekawa
4.8/5 - (6 votes)
Komentarze (0)

Odpowiadasz na komentarz:

Komentarz zostanie opublikowany pod tą nazwą

Adres e-mail nie będzie widoczny publicznie

Treści, które udostępniasz w serwisie są weryfikowane

Polecane artykuły

Zobacz wszystkie
Zobacz wszystkie