Dłużnik wekslowy – kim jest?

Myślisz, że weksel to już przeżytek? Bardzo szybko zmienisz zdanie, gdy zechcesz zaciągnąć kredyt i bank poprosi Cię o zabezpieczenie w formie weksla. Podpisując taki papierek, staniesz się nikim innym, jak dłużnikiem wekslowym. Kim jest dłużnik wekslowy? Czym jest deklaracja wekslowa? I co mówi prawo wekslowe na ten temat?

Wraz z rozwojem przedsiębiorczości, weksel zaczął być coraz chętniej wykorzystywany – głównie ze względu na swoją funkcję zabezpieczającą. Masowo stosują go banki, ale również firmy leasingowe, fundusze hipoteczne, przedsiębiorcy i osoby prywatne. Jakiś czas temu nawet jeden z dostawców telewizji kablowej, jako zabezpieczenie przyjmował od swoich klientów… weksle in blanco.

Najczęściej jednak z wekslem spotkamy się przy zawieraniu umowy pożyczki lub kredytu. Sprawdźmy, co niesie ze sobą podpisanie takiego dokumentu i kim jest dłużnik wekslowy.

Co to jest weksel?

Technicznie patrząc, weksel to kartka papieru uzupełniona treścią określoną ściśle przez prawo i opatrzona podpisem odpowiedniej osoby. Dlatego według najprostszej definicji wekslem jest papier wartościowy, który stanowi pisemne zobowiązanie w dwóch przypadkach:

• do zapłaty (weksel własny) albo
• do polecenia zapłaty (weksel trasowany).

Zasady wystawienia weksla oraz jego zastosowanie dokładnie reguluje akt prawny – a dokładniej mówiąc, Prawo wekslowe z 28.04.1936 r. Jest to jedna z najdłużej istniejących w naszym kraju ustaw, w której od tego czasu wprowadzono niewiele zmian. Wielu ekspertów podaje Prawo wekslowe jako przykład rzetelności przedwojennego polskiego prawodawstwa i znawstwa ustawodawcy.

Obecnie stosowane w obrocie gospodarczym weksle, zostały zapoczątkowane w XII wieku w regionie północnych Włoch. Podstawą stworzenia weksla była wielowiekowa tradycja kupiecka. Jego długa historia świadczy o tym, jak ważnym i elastycznym jest narzędziem.

Jak wygląda weksel?

Do 1.01.2007 r. weksel przybierał formę zwykłego blankietu o wielkości czeku, który można było otrzymać po wcześniejszym uiszczeniu opłaty skarbowej.

Po wycofaniu blankietów z obiegu weksle sporządzane są samodzielnie na kartce papieru. Ważne jest, aby taki papier wartościowy przybrał formę pisemną oraz spełniał wszystkie elementy weksla wymagane prawnie.

Kim jest dłużnik wekslowy?

W art. 47 Prawa wekslowego widnieje zapis: Kto weksel wystawił, przyjął, indosował lub zań poręczył, odpowiada wobec posiadacza solidarnie¹. Każdy zatem, kto podpisze się pod wekslem, staje się automatycznie dłużnikiem wekslowym, odpowiadając jednocześnie za uregulowanie całej sumy wekslowej, widniejącej na papierze.

W związku z tym dłużnikiem wekslowym może być, m.in.:

• wystawca weksla – to osoba, która zapisała na dokumencie słowo “zapłacę” i złożyła pod tym własnoręczny podpis. Taka sytuacja dotyczy głównie weksla własnego.
• akceptant weksla – ta rola pojawia się w momencie zastosowania, tzw. weksla trasowanego. Jego posiadacz może skierować do Ciebie, czyli do trasata żądanie wykupienia weksla we wskazanym miejscu i czasie. Jeśli zaakceptujesz takie żądanie i podpiszesz je, jako trasat stajesz się jednocześnie akceptantem.
• indosant weksla – to z kolei osoba, która “puściła” weksel w obieg, przekazując wynikające z niego prawa innej osobie. W momencie tzw. indosu sam stajesz się dłużnikiem wekslowym. Będziesz ponosił odpowiedzialność społeczną tak, jak pozostali dłużnicy. Natomiast, gdybyś to Ty był indosantem i na żądanie wierzyciela dokonałbyś wykupu weksla, mógłbyś żądać jego spłaty od wcześniejszych dłużników.
• poręczyciel weksla – poręczenie na wekslu to jedna z form zabezpieczenia dla wierzyciela, która jest gwarancją spłaty zobowiązania w przypadku jej braku ze strony wystawcy weksla. Jest to, tzw. zapis per aval, czyli za poręczeniem. Poręczyciel weksla podpisuje się na tym samym dokumencie, co dłużnik albo na tzw. przedłużku, stosując przed tym zapis: “per aval”, “poręczam za trasata” bądź “gwarantuje za X”. W praktyce poręczyciel weksla odpowiada za całość zobowiązania albo tylko za jego konkretną część – jednak musi być to wtedy dokładnie zapisane na wekslu. W sytuacji, gdy wierzyciel zwróci się do poręczyciela o zwrot sumy wekslowej, a poręczyciel ją odda, to później może żądać jej zwrotu od dłużnika. Pamiętaj również, że jako poręczyciel będziesz dłużnikiem wekslowym nawet wtedy, gdyby okazało się, że podpis wystawcy weksla (głównego dłużnika) został sfałszowany.

Dłużnikiem wekslowym staniesz się, gdy wystawisz weksel samodzielnie, zaakceptujesz zobowiązanie do spłaty – w wyniku indosu albo, np. poręczając spłatę pożyczki za dłużnika głównego.

Prawa i obowiązki dłużnika wekslowego

Zgodnie z art. 48 Prawa wekslowego wierzyciel ma prawo żądać od dłużnika:

• niezapłaconej sumy wekslowej wraz z naliczonymi odsetkami,
• odsetek za opóźnienia od terminu płatności (w przypadku weksli wystawionych i płatnych w Polsce),
• prowizji komisowej od sumy wekslowej,
• kosztów zawiadomień.

Tego typu roszczenia wobec dłużnika wekslowego przedawniają się:

• po 3 latach, licząc od dnia płatności weksla wobec akceptanta,
• po 1 roku wobec indosanta i wystawcy.

Dłużniku – poznaj funkcje weksla

Aby zrozumieć, jak funkcjonuje weksel, musisz wiedzieć, że jego najważniejszą cechą jest bezwarunkowość. Gdy podpiszesz weksel jako dłużnik wekslowy, zobowiązujesz się do całkowitej spłaty sumy wekslowej na rzecz wierzyciela (remitenta).

W praktyce oznacza to, że ważność zobowiązania wekslowego nie zależy od innych parametrów prawnych, jak np. warunków umowy. Przykładowo, zaciągając kredyt hipoteczny i podpisując weksel jako formę zabezpieczenia spłaty zobowiązania, bank będzie mógł od Ciebie zażądać zwrotu zaległości tylko na podstawie dokumentu wekslowego.

Ponadto weksle pełnią:

• funkcję gwarancyjną – głównym zadaniem takiego papieru jest dodatkowe zabezpieczenie spłaty należności. Przekonasz się o tym, gdy będziesz chciał wziąć kredyt/pożyczkę w banku. Instytucja może poprosić Cię o wystawienie własnego weksla in blanco.
• funkcję obiegową – weksle możemy również puścić w obieg. Wierzyciel, czyli indos przenosi na nabywcę weksla (indosatariusza) prawa wynikające z weksla, dopisując na papierze “ustępuję na zlecenie Y” i składa podpis. Dzięki temu weksel trafia w obieg i staje się obiegowym papierem wartościowym.

Elementy weksla

Prawo wekslowe dokładnie określa elementy, jakie powinny znaleźć się w dokumencie, by mógł on zostać uznany za weksel – i który będzie stanowił podstawę do ewentualnych roszczeń.

• Bezwarunkowe polecenie zapłaty określonej sumy wekslowej,
• Nazwisko trasata, a więc osoby, która ma dokonać zapłaty,
• Dokładny termin zwrotu sumy pieniężnej,
• Miejsce dokonania transakcji,
• Nazwisko osoby, do której ma trafić zwrócona suma,
• Data i miejsce wystawienia weksla,
• Własnoręczny podpis wystawcy dokumentu.

Brak któregokolwiek z powyższych elementów na wekslu może spowodować, że stanie się on nieważny. Dlatego, np. jako dłużnik wekslowy będziesz mógł go łatwiej podważyć w sądzie. Wyjątek stanowią termin i miejsce płatności, które nie muszą być dokładnie opisane. Taki weksel może być płatny, np. za okazaniem w miejscu zamieszkania dłużnika.

Jakie są rodzaje weksla?

Prawo wekslowe wyróżnia dwa rodzaje weksla, które różnią się przede wszystkim tym, kto jest wystawcą takiego dokumentu.

• Weksel własny (inaczej: suchy, prosty). Jest dziś najczęściej spotykany na rynku. Jest to dokument, w którym wystawca jest jednocześnie dłużnikiem. To on podpisuje się pod dokumentem, w którym zobowiązuje się do całkowitej spłaty sumy wekslowej na rzecz remitenta, w określonym miejscu i czasie.

Przykład: Producent soków warzywnych musi zapłacić sadnikowi za zakup kilkudziesięciu ton pomidorów i marchwi. Chce natomiast odroczyć tę płatność w czasie. Producent soków, czyli wystawca weksla wręcza sadnikowi, czyli remitentowi za jego zgodą, weksel własny. W treści takiego dokumentu producent zobowiązuje się do wykupienia weksla za wskazaną sumę wekslową, w wyznaczonym miejscu i czasie.

• Weksel trasowany (inaczej: przekazany, trata). Tego typu dokument wystawia trasant, który wyraża bezwarunkowe polecenie zapłaty określonej sumy pieniędzy w danym miejscu i czasie, wskazanemu trasatowi na rzecz danego remitenta. Aby taki papier był podstawą do ubiegania się o wyegzekwowanie roszczenia, musi na nim widnieć podpis trasata – a więc dłużnika.

Przykład: Producent soków warzywnych musi zapłacić sadnikowi za zakup kilkudziesięciu ton pomidorów i marchwi. Sadownik ma natomiast zobowiązanie wobec firmy, która pomogła mu znaleźć pracowników sezonowych do zrywania warzyw. Tym sposobem, sadownik, czyli trasat wystawia weksel trasowany, w którym wskazuje producentowi soków, by ten w określonym miejscu i czasie zapłacił sumę wekslową firmie (czyli remitent) zatrudniającej pracowników sezonowych.

To, jaki rodzaj weksla możemy wykorzystać, zależy zatem od konkretnych okoliczności.

Weksel in blanco – co powinien o nim wiedzieć dłużnik wekslowy?

Dużą popularnością cieszą się również weksle in blanco, które chętnie używane są jako zabezpieczenie umów leasingowych czy umów kredytu, np. kredytu samochodowego lub kredytu obrotowego.

Weksle in blanco często nazywane są wekslami niezupełnymi, bo nie zawierają wszystkich elementów wymaganych przez Prawo wekslowe. Przykładowo może w nich brakować daty, sumy wekslowej. Może być to też całkowicie niewypełniony formularz, pod którym widnieje jedynie podpis wystawcy.

Co jako dłużnik wekslowy powinieneś jeszcze wiedzieć o wekslu in blanco?

• Wekslem in blanco może być zarówno weksel własny, jak i trasowany.
• Aby móc wyegzekwować roszczenie na podstawie weksla, konieczne jest uzupełnienie najważniejszych informacji. Wypełnia je wierzyciel, który nie ma pełnej dowolności w uzupełnianiu pustych pól. Integralną częścią takiego dokumentu jest bowiem, tzw. deklaracja wekslowa.

Pamiętaj: Nigdy nie zawieraj żadnych umów i nie podpisuj dokumentów, jeśli nie masz pewności, jakie konsekwencje niesie ze sobą złożenie na nich swojego podpisu!

Dłużnik wekslowy a deklaracja wekslowa

Deklaracja wekslowa to odrębny dokument, który stanowi pisemne lub ustne porozumienie między wystawcą weksla a wierzycielem. Precyzyjnie określa, na jakich warunkach i w jaki sposób wierzyciel ma sposobność uzupełnić weksel. Może to być m.in. termin płatności, wysokość sumy wekslowej albo sposób wezwania dłużnika wekslowego do zapłaty.

Zobowiązania, które mogą wymagać zawarcia deklaracji i podpisania weksla:

• kredyt bankowy,
• pożyczka pozabankowa,
• poręczenie kredytu,
• umowa dostawy.

Przyjmuje się jednak, że deklaracja wekslowa nie stanowi warunku ważności, np. weksla in blanco. W tym przypadku porozumienie może zostać zawarte na różne sposoby – a brak jego pisemnej formy podlega wtedy różnym regułom interpretacyjnym.

Czy w takim razie istnienie deklaracji wekslowej jest konieczne?

Z punktu widzenia dłużnika wekslowego, spisanie deklaracji wekslowej jest niezbędne. Jak wiemy, zawiera ona najważniejsze podpunkty, które muszą się znaleźć na samym wekslu. Dlatego, jeśli wypełniony weksel odbiega od warunków zawartych w deklaracji wekslowej, to jako dłużnik wekslowy masz “podkładkę” do skutecznej obrony w sądzie. Dobrze sprecyzowana deklaracja wekslowa musi być przygotowana w dwóch egzemplarzach (po jednym egzemplarzu dla każdej ze stron) oraz posiadać podpisy zarówno wierzyciela, jak i Twój – dłużnika wekslowego. Tym sposobem zdobywasz jasną sytuację dowodową.

Pamiętaj, że deklaracja wekslowa, aby była ważna, musi zostać podpisana przez obydwie strony. Podpisanie deklaracji wyłącznie przez dłużnika wekslowego zwyczajnie mija się z celem.

Kiedy weksel podpisany przez dłużnika jest nieważny?

Z uwagi na to, że weksle często stosowane są przy zabezpieczaniu kredytów i pożyczek warto wiedzieć, kiedy weksel staje się nieważny. Dzieje się tak w momencie, gdy brakuje na nim jednego z elementów wymaganych przez Prawo wekslowe, np. podpisu czy daty.

Podstawą do zakwestionowania jego ważności może być, m.in. brak wskazania waluty sumy wekslowej, brak złożenia podpisu osoby podpisującej się za dłużnika albo podejrzenie sfałszowania podpisu, itp.

Jak wygląda egzekucja z weksla?

Jedną z najważniejszych informacji, jaką powinieneś wiedzieć jako dłużnik wekslowy, jest sposób, w jaki wierzyciel będzie mógł dochodzić swoich praw, gdy nie zwrócisz w terminie całej sumy wekslowej.

Zgodnie z art. 485 kodeksu prawa cywilnego wierzyciel, aby otrzymać nakaz zapłaty z weksla, nie musi rozpoczynać standardowej procedury sądowej. Wystarczy tylko, że złoży on pozew o wszczęcie postępowania nakazowego, co zdecydowanie przyspiesza całe postępowanie egzekucyjne. Poza tym weksel działa samodzielnie – nie widnieje na nim tytuł pożyczkowy. Oznacza to, że aby dokument był ważny, nie musi zawierać adnotacji o podstawie obowiązku jego zapłaty.

Jeśli jesteś dłużnikiem wekslowym i nie wykupisz weksla w określonym terminie, wierzyciel może wystąpić do sądu o jego zapłatę, nawet bez wskazywania, z jakiego powodu został wystawiony!

Podczas egzekucji dłużnika wekslowego dla sądu istotne jest tylko to, czy weksel posiada wszystkie elementy wymagane przez Prawo wekslowe – i czy został przez Ciebie podpisany. Sąd nie będzie przyglądał się, np. temu, czy umowa wekslowa, będąca podstawą wystawienia weksla, była ważna. Dlatego, zanim podpiszesz się na dokumencie jako wystawca weksla, miej na uwadze konsekwencje, z jakimi przyjdzie Ci się zmierzyć, gdy nie wywiążesz się z takiego zobowiązania.

Dłużnik wekslowy – czy niesie ze sobą ryzyko?

Bycie dłużnikiem wekslowym niesie ze sobą różne konsekwencje. Dlatego, jeśli zdarzy Ci się wystąpić w tej roli, musisz wziąć pod uwagę ewentualne ryzyko, gdy nie spłacisz weksla o czasie. Przed podpisaniem takiego papieru powinieneś także zaczerpnąć wiedzę z zakresu Prawa wekslowego. Okazuje się bowiem, że mnogość ról, w jakich możesz wystąpić jako dłużnik, jest zróżnicowana. Podobnie zresztą, jak mechanizmy działania różnych rodzajów weksli. Nieznajomość prawa szkodzi, warto więc być świadomym podjęcia wszystkich skutków takiej decyzji.

Ewentualnie możesz zdecydować się na alternatywy dla weksla, jak np. poręczenie, hipoteka na nieruchomości czy wykupienie ubezpieczenia. Ten ostatni wymóg często stosowany jest przy kredytach hipotecznych i kredytach gotówkowych. Dodatkowo banki chętnie oferują atrakcyjne warunki finansowania, m.in. zerową prowizję czy niższą marżę. Dlatego warto też porozglądać się za promocyjnymi ofertami produktów kredytowych.

Źródło:

1. Prawo wekslowe, Ustawa z 28.04.1936, isap.sejm.gov.pl