Dźwignia finansowa – co to? Jak działa?

Pojęcie dźwigni finansowej jest bardzo szerokie. Dotyczy zarówno finansów osobistych, zarządzania finansami przedsiębiorstw, inwestowania na rynku regulowanym, jak i rynku walutowym. Warto także pamiętać, że dźwignia finansowa ma swoje jasne i ciemne strony. W dzisiejszym artykule przybliżę, czym jest to zjawisko oraz w jaki sposób może być wykorzystane przez inwestora, przedsiębiorcę oraz „zwykłego Kowalskiego”.

Dźwignia finansowa powstaje na skutek użycia pożyczonego kapitału, jako jednego ze źródeł finansowania danego przedsięwzięcia. Może ono dotyczyć zarówno kupna akcji, nabycia nieruchomości czy przeprowadzenie modernizacji parku maszynowego.

Korzystanie z obcego kapitału nie jest złe samo w sobie. Rozsądnie użyta dźwignia finansowa może pozwolić osiągnąć wyższą stopę zwrotu z kapitałów własnych.

Problemem jest ustalenie tego, czy skorzystanie z dodatkowego kapitału ma sens. A taki sens się pojawia tylko wtedy, kiedy koszt zaciągniętego długu jest niższy niż przewidywana stopa zwrotu z inwestycji.

Najważniejszym celem skorzystania z zewnętrznego źródła finansowania jest zwiększenie rentowności kapitału własnego. Rozsądne skorzystanie z dźwigni finansowej może być „drogą na skróty”, która pozwoli na szybsze zbudowanie majątku.

Dźwignia finansowa – co to?

Dźwignia finansowa (inaczej lewar) to użycie długu (pożyczonych środków) do sfinansowania określonych wydatków. Właściwe korzystanie z dźwigni finansowej może podnieść ROE (rentowność kapitału własnego). Należy pamiętać, że jest to miecz obusieczny. Złe zarządzanie dźwignią finansową może spowodować, że korzystający z tego rozwiązania wpadnie w problemy finansowe, które w najgorszym scenariuszu będą skutkować bankructwem.

Zatem za pojęciem „dźwignia finansowa” kryje się korzystanie z większego kapitału, niż się aktualnie posiada. Użycie kapitału obcego powoduje, że pojawia się ryzyko stopy procentowej. Z tego powodu bardzo ważna jest odpowiedź na pytanie, jaka jest stopa oprocentowania długu.

Kto może korzystać z dźwigni finansowej?

Z dźwigni finansowej może korzystać każdy, kto jest w stanie zaciągnąć dług w celu sfinansowania swoich inwestycji. Używać dźwigni finansowej mogą używać zatem:

Inwestorzy

Inwestorzy mogą być skłonni do skorzystania z dźwigni finansowej w celu zwiększenia zysków z własnego kapitału. Jeśli inwestor posiada 100 000 zł oraz pożyczy 400 000 zł, to wartość jego portfela inwestycyjnego wzrośnie do 500 000 zł. Jeśli zysk netto z inwestycji wyniesie 10%, to zysk netto z transakcji wyniesie 50 000 zł. Zatem rentowność portfela inwestycyjnego wyniesie 50% (tj. 50 000 / 100 000).

Inwestorzy mogą także korzystać z dźwigni finansowej za pomocą instrumentów pochodnych. Do najpopularniejszych derywatów należą opcje oraz kontrakty terminowe. Jak działa dźwignia finansowa „wbudowana” w instrumenty pochodne? Bardzo prosto. Po prostu wartość nominalna instrumentu pochodnego jest większa niż konieczna kwota do otwarcia transakcji na tym instrumencie. Skorzystanie z lewarowania może doprowadzić do większych zysków, ponieważ inwestor zarządza większym kapitałem.

Inwestor może korzystać z dźwigni finansowej przy pomocy konta typu margin. Posiadana gotówka oraz akcje są traktowane jako zabezpieczenie pożyczki udzielanej przez dom maklerski. Dzięki posiadaniu marginu inwestor może pożyczyć środki w celu ich inwestycji w papiery wartościowe. Przykładowo, jeśli dom maklerski pozwala na pożyczenie 10 000$ pod zastaw 1000$ papierów wartościowych i gotówki, to dźwignia finansowa wynosi 1:10 (10-krotność posiadanego kapitału).

Szukasz konta maklerskiego, na którym skorzystasz z dźwigni finansowej? Sprawdź nasze najnowsze zestawienie.

Oferowane instrumenty finansowe, zwłaszcza z dźwignią, niosą ryzyko strat przekraczających zainwestowany kapitał.

---

Przedsiębiorstwa

Nie wszystkie firmy mogą sobie pozwolić na finansowanie każdej inwestycji za pomocą własnych środków generowanych z działalności operacyjnej. Z tego powodu skorzystanie z kapitału banków czy inwestorów nabywających obligacje firmy może być jedynym wyjściem. Oczywiście istnieje możliwość skorzystania z podwyższenia kapitału (emisji akcji), ale taki manewr spowodowałby rozwodnienie akcjonariuszy. Przedsiębiorstwo może skorzystać z dźwigni finansowej w celu szybszego ukończenia projektu inwestycyjnego albo przejęcia innej firmy.

Kiedy używany jest kapitał obcy, to bardzo ważne jest, aby koszt długu był niższy niż rentowność inwestycji. Dzięki temu tworzy się wartość dodana, która przekłada się na wzrost wartości przedsiębiorstwa. Jednak jeśli koszt kapitału obcego jest wyższy niż rentowność inwestycji, to wartość wewnętrzna firmy spada.

Dzięki zastosowaniu lewarowania przedsiębiorstwo może wcześniej rozpocząć inwestycje. Z tego powodu zwiększenie aktywów następuje szybciej niż w przypadku nieposługiwania się kapitałem obcym. Pozytywnego efektu dźwigni finansowej można oczekiwać, kiedy nowy projekt inwestycyjny ma pozytywny NPV (net present value). Dzieje się tak tylko wtedy kiedy rentowność projektu jest wyższa od średniego ważonego kosztu kapitału (WACC). Wtedy każda zainwestowana złotówka pozwoli na zwiększenie wartości wewnętrznej przedsiębiorstwa.

Emitować obligacje mogą zarówno przedsiębiorstwa notowane na giełdzie papierów wartościowych, jak i firmy nienotowane na giełdzie. Obligacje mogą być alternatywą dla korzystania z kredytów długoterminowych. Przedsiębiorstwo ma możliwości obniżenia oprocentowania długu, jeśli otrzyma wysoki rating kredytowy przyznany przez jedną z czołowych agencji ratingowych. Do wielkiej trójki agencji należą Moody’s, Standard & Poor’s oraz Fitch.

Gospodarstwa domowe

Gospodarstwa domowe również mogą korzystać z dźwigni finansowej. Taka sytuacja może się pojawić, jeśli rodzina wpadnie na pomysł zakupu nowej nieruchomości przeznaczonej na wynajem. Zainwestowanie wyłącznie własnych środków może być trudne z powodów finansowych (niedostateczne oszczędności). Osoba dysponująca niskim kapitałem może skorzystać z lewarowania.

Zdecydowanie się na kredyt hipoteczny pozwoli na zakup nieruchomości nawet bez konieczności posiadania całego kapitału w celu sfinansowania transakcji. Oczywiście w przypadku takiej inwestycji bardzo ważna jest kalkulacja, ile będą wynosić koszty obsługi długu, a ile otrzymywany czynsz od osób wynajmujących nieruchomość.

Akumulacja długu w gospodarce może być jednym z czynników, który destabilizuje gospodarkę. Świetnym przykładem jest globalny kryzys finansowy z lat 2007-2009, który skutkował znacznym wzrostem bezrobocia, spadkiem PKB i bezprecedensową w historii pomocą rządów i banków centralnych.

Innym przykładem może być inwestycja w wymianę ciepła i termomodernizację nieruchomości. Dzięki kredytowi na pompę ciepła lub instalację PV, gospodarstwo domowe może zmniejszyć koszty utrzymania.

Instrumenty pochodne – wbudowana dźwignia finansowa

Wielu spekulantów i inwestorów lubi używać instrumentów pochodnych. Powodów użycia instrumentów pochodnych jest dużo, ale do najpopularniejszych z nich należą:

• Spekulacja.
• Zabezpieczenie pozycji.
• Syntetyczna ekspozycja na rynek.

Celem spekulacji jest osiągnięcie zysku dzięki przewidzeniu przyszłych zmian ceny. Spekulanci mogą zarabiać zarówno na wzroście kursu (długa pozycja) jak i na ich spadku (krótka pozycji). Wielu spekulantów lubi korzystać z instrumentów pochodnych, ponieważ zapewnia to im szansę na zwielokrotnienie zysków.

Instrumenty pochodne mogą być wykorzystywane również do zabezpieczenia pozycji. Jako przykład można podać inwestora, który posiada koszyk akcji o wartości 1 mln $. Spodziewa się, że w najbliższych miesiącach akcje będą tracić na wartości. Chce w jakiś sposób zabezpieczyć swój portfel przed utratą wartości. W efekcie inwestor może postanowić zająć krótką pozycję na posiadanych akcjach albo głównych indeksach, aby ochronić wartość portfela.

Instrumenty pochodne mogą również pozwolić na stworzenie syntetycznej ekspozycji na rynek. Zamiast kupować akcje Apple, inwestor może nabyć opcję kupna (call) albo zająć długą pozycję na kontraktach futures. Dzięki temu inwestor może osiągnąć ekspozycję na akcje wspomnianej spółki przy mniejszym zaangażowaniu kapitału.

Do najpopularniejszych instrumentów pochodnych używanych przez inwestorów należą:

• Kontrakty futures.
• Opcje.
• CFD.

Kontrakty terminowe a dźwignia

Kontrakt futures to instrument pochodny, w którego wartość zależy od zmiany wartości innego instrumentu (tj. instrumentu bazowego). Do najpopularniejszych kontraktów futures należą te z ekspozycją na:

• indeksy,
• surowce,
• akcje,
• waluty.

Co więcej, na amerykańskiej giełdzie są także dostępne kontrakty terminowe futures na kryptowaluty.

Dla kontraktu futures zawsze istnieją dwie strony kontraktu: długa oraz krótka. Długa strona kontraktu to inaczej nabywca futures, z kolei krótka to sprzedawca futures. Nabywca osiąga zysk w sytuacji wzrostu wartości kursu instrumentu bazowego, natomiast sprzedawca zarabia w sytuacji spadku ceny instrumentu bazowego. Rozliczenie kontraktu terminowego następuje w momencie jego wygaśnięcia. Istnieje możliwość rozliczenia kontraktu w pieniądzu albo fizyczne dostarczenie instrumentu bazowego.

W celu lepszego zrozumienia zasady działania instrumentu warto posłużyć się przykładem. Na warsztat weźmiemy kontrakt terminowy na indeks S&P 500 w wersji micro (MES). Wspomniany futures daje ekspozycję na indeks S&P 500. Mnożnik tego instrumentu wynosi 5 – oznacza to, że ruch indeksu o 1 punkt powoduje, że inwestor zarabia albo traci 5$. Wartość nominalna kontraktu jest to iloczyn wartości instrumentu bazowego oraz mnożnika. W tym wypadku (kontrakt terminowy wygasający 17 marca 2023 roku) jest to 4 009,5 pomnożone przez 5. Zatem wartość nominalna kontraktu wyniosła 20 047,5$.

Skoro wiemy, jaka jest wartość nominalna kontraktu terminowego, to warto sprawdzić, jaki jest minimalny depozyt, aby otworzyć pozycję. Dla jednego z brokerów minimalny depozyt potrzebny do otworzenia pozycji prezentuje się następująco:

• Intraday Initial Margin to minimalna kwota na rachunku, aby otworzyć pozycję do handlu podczas jednej sesji.
• Intraday Maintenance Margin to minimalna wartość rachunku pozwalająca utrzymać pozycję podczas jednej sesji.
• Overnight Initial Margin jest to minimalna kwota na rachunku pozwalająca otworzyć pozycję na ponad jeden dzień.
• Overnight Maintenance Margin minimalna wartość rachunku pozwalająca utrzymać pozycję powyżej jednej sesji.

Jak widać, aby otworzyć pozycję na ponad jeden dzień, konieczne jest posiadanie na rachunku zaledwie 1194$. Dla porównania wartość kontraktu wynosiła na tamtą chwilę 20 047,5$. Oznacza to, że dźwignia finansowa wyniosła 16,79 (tj. 20047,5/1194).

Inwestor kupił 1 kontrakt terminowy MES (micro e-mini S&P 500) po cenie 4 009,5 punktu (wartość terminowa indeksu). Zainwestował w tę pozycję 1194$. Jeśli za 3 sesje wartość instrumentu bazowego wzrośnie o 100 punktów, to inwestor zarobi 500$ (tj. (4109,5 – 4009,5)*5). Inwestor osiągnie zysk z zainwestowanego kapitału na poziomie 41,88% (500/1194), mimo że wartość instrumentu bazowego wzrosła o 2,49% (tj. 4109,5/4009,5).

Opcja a lewarowanie

Opcje są niesymetrycznym instrumentem pochodnym. Niesymetryczność wynika z różnego rozłożenia ryzyka pomiędzy dwie strony kontraktu. Podstawowy podział tego typu instrumentu to opcja kupna (call) oraz sprzedaży (put). Każda opcja mają dwie strony: nabywcę oraz wystawcę. Nabywca opcji płaci wystawcy premię opcyjną, która gwarantuje prawo (nie obowiązek) do wykonania opcji. Wystawca opcji otrzymuje premię w zamian za gotowość do bezdyskusyjnego wypełnienia kontraktu.

W przypadku opcji call nabywca ma prawo zakupu instrumentu bazowego po z góry określonej cenie w danym przedziale czasowym. Wystawca opcji call ma z kolei obowiązek sprzedania instrumentu bazowego po z góry określonej cenie.

W przypadku opcji put nabywca ma prawo sprzedaży instrumentu bazowego po z góry określonej cenie w danym przedziale czasowym. Wystawca opcji put ma z kolei obowiązek kupienia instrumentu bazowego po z góry określonej cenie.

Aby lepiej zrozumieć, jak funkcjonują opcje, warto posłużyć się przykładem. Poniżej znajduje się zestawienie opcji na spółkę Deutsche Boerse (DB1) z datą wykonania 17 marca 2023 roku. W momencie wykonania screenu cena jednej akcji wynosiła 165,6€. Wartość nominalna kontraktu wynosiła wtedy 16560€. Wynika to z tego, że nabycie jednej opcja na akcje DB1 daje prawo do kupna lub sprzedaży 100 akcji spółki.

Przykładowo nabywca opcji call z ceną wykonania 160€, ma prawo do kupna 100 akcji DB1 dnia 17 marca 2023 roku po tej cenie. Za ten przywilej zapłacił 9,35€ za akcję, czyli 935€. Wspomniane 935€, inaczej zwane premią opcyjną jest maksymalną stratą jaką inwestor może ponieść na tej inwestycji (nawet jeśli cena akcji Deutsche Boerse spadnie do 0€!).

Jeśli do dnia 17 marca cena akcji wzrośnie do poziomu 190€ to inwestor będzie miał dwie możliwości:

• Sprzedać opcję tuż przed rozliczeniem.
• Wykonać opcję i zapłacić za 100 akcji spółki 16 000€.

Wartość opcji tuż przed rozliczeniem będzie wynosić w przybliżeniu 30€ (cena rynkowa – cena wykonania opcji call). Oznacza to, że inwestor zarobi na takiej transakcji 20,65€ (30€ – 9,35€). Zysk wyniesie zatem 220,85%. Taki zysk będzie możliwy z takiej transakcji w sytuacji wzrostu ceny akcji Deutsche Boerse z 165,6€ do 190€, czyli o 14,7%.

CFD a lewarowanie

Kontrakt CFD jest to tak zwany instrument różnicowy (Contract for Difference). Powstał w latach 90-tych, w Wielkiej Brytanii. CFD umożliwia inwestowanie w pośredni sposób w akcje, indeksy, obligacje czy towary (np. inwestowanie w srebro). Jest to kontrakt, w którym istnieją dwie strony transakcji: inwestor oraz dostawca kontraktu. Dostawcą jest np. broker, który umożliwia handlowanie CFD za pomocą platformy inwestycyjnej. Inwestor zawierający kontrakt CFD nie kupuje np. rzeczywistych akcji. Inwestor w rzeczywistości posiada „zakład” z brokerem odnośnie do kształtowania się przyszłych cen. W niektórych krajach obrót CFD jest nielegalny, jako przykład można podać Stany Zjednoczone. W Unii Europejskiej można w legalny sposób zawierać kontrakty CFD.

Kontrakt CFD umożliwia handlowanie za pomocą dźwigni finansowej. Inwestor, aby otworzyć pozycję, może mieć kapitał odpowiadający zaledwie ułamkowi wartości nominalnej kontraktu. Maksymalny poziom dźwigni jest w Unii Europejskiej regulowany dzięki wprowadzeniu odpowiednich dyrektyw przez ESMA. Poziom dźwigni jest uzależniony od typu instrumentu bazowego. Dla najpłynniejszych walut (np. EUR/USD) maksymalna dźwignia wynosi 1:30, z kolei dla mniej płynnych walut (np. EUR/PLN) lewar to 1:20. Dla wielu mniej płynnych indeksów CFD ma wbudowany lewar na poziomie 1:10.

Popularnymi brokerami, specjalizującymi się w CFD są np. XTB czy TMS Brokers. Warto jednak pamiętać, że te domy maklerskie udostępniają także realne akcje – a XTB nie pobiera prowizji od handlu tymi papierami wartościowymi.

Dźwignia finansowa – interpretacja

Dług sam w sobie nie jest zły. Ważne jest natomiast to, aby unikać sytuacji, kiedy wskaźnik dźwigni finansowej zagraża funkcjonowaniu przedsiębiorstwa. Świetnym przykładem jest historia Lehman Brothers, który na skutek używania dużego lewara wpadł w problemy płynnościowe. Kryzys na rynku nieruchomości spowodował, że wartość aktywów gwałtownie spadła. Z tego powodu firma miała problem z obsługą swoich zobowiązań. Ostatecznie Lehman Brothers upadł w 2008 roku i stał się jednym z symboli pęknięcia bańki na rynku subprime.

Warto porównywać wskaźniki dźwigni z najbliższą konkurencją, aby sprawdzić, czy poziom lewarowania nie jest zbyt wysoki. Należy również przeprowadzić analizę trendu. Może się bowiem okazać, że przedsiębiorstwo ma duży poziom zadłużenia, ale od kilku lat znajduje się w fazie delewarowania. Wysoki poziom dźwigni powoduje, że firma staje się bardziej wrażliwa na wzrost rynkowych stóp procentowych. Z kolei, jeśli stopy procentowe oraz inflacja są niskie, to wysoka dźwignia może być zjawiskiem pozytywnym (podnosi rentowność kapitału własnego).

Dźwignia finansowa – przykład

Istnieje wiele wskaźników finansowych, które pozwalają wyliczyć dźwignię finansową. Powstały specjalistyczne wskaźniki pomocne zarówno inwestorom, przedsiębiorcom jak i gospodarstwom domowym w określeniu poziomu dźwigni finansowej. W celu wyjaśnienia wskaźników posłużymy się fragmentem sprawozdania Apple.

Dźwignia finansowa – wzór

Ocena przedsiębiorstwa pod kątem jego wypłacalności może być przeprowadzona również za pomocą analizy wskaźnikowej. Nie ma jednego, uniwersalnego wzoru na dźwignię finansową. Opracowano dużo wskaźników, które pozwalają obliczyć poziom lewarowania. Poniżej pokrótce zostały opisane najpopularniejsze wskaźniki tego typu.

Relacja długu do aktywów (debt-to-assets ratio)

Wskaźnik pomaga wyliczyć, jaka część majątku przedsiębiorstwa jest finansowana z zewnętrznych źródeł. Im większy jest wskaźnik, tym większy poziom dźwigni finansowej. Wskaźnik wyliczany jest poprzez podzielenie całkowitego zadłużenia przez wszystkie aktywa. Jeśli wskaźnik jest powyżej 1, oznacza to, że całe zadłużenie przedsiębiorstwa jest wyższe niż majątek przedsiębiorstwa. W takiej sytuacji majątek netto przedsiębiorstwa (aktywa – zobowiązania) jest ujemny.

W tym wypadku wyliczamy wskaźnik, rozpoczynając sumowanie:

• Zadłużenia odsetkowego długoterminowego (Long Term debt).
• Zadłużenia odsetkowego krótkoterminowego (Short Term debt).
• Wyemitowanych papierów komercyjnych (Commercial paper).

Czyli: 98 959 mln $ + 11 128 mln $ + 9 982 mln $ = 120 069 mln $.

Wynik należy podzielić przez aktywa razem (total assets) = 352 755 mln $.

Zatem wspomniany wskaźnik wynosi: 120 069/352 755  = 0,34.

Relacja długu do kapitału własnego

Jest to wskaźnik, który pozwala na porównanie poziomu długu do kapitałów własnych. Jest to porównanie tego, ile kapitału firma pożyczyła do poziomu kapitału posiadanego przez akcjonariuszy. Teoretycznie wskaźnik może być ujemny, jeśli kapitał własny jest ujemny. Im wyższy wskaźnik, tym większa jest dźwignia stosowana przez przedsiębiorstwo.

W poprzednim wskaźniku wyliczyliśmy wartość zadłużenia odsetkowego. Wynosiło ono 120 069 mln $. Do wyliczenia wskaźnika długu do kapitału własnego potrzeba jeszcze mianownika. Wartość kapitałów własnych na koniec września 2022 roku wynosiła 50 672 mln $.

Zatem wartość wspomnianego wskaźnika wynosi: 120 069 / 50 672 = 2,37

Dług netto/EBITDA

Jest to wskaźnik, który wylicza zdolność firmy do dalszego zwiększania zadłużenia. Dług netto wylicza się za pomocą pomniejszenia zadłużenia odsetkowego przez wielkość posiadanej gotówki. Następnie rezultat odejmowania dzieli się przez wynik EBITDA, czyli zysk przed opodatkowaniem, odsetkami oraz amortyzacją. Wspomniany wskaźnik jest często wykorzystywany przez banki jako covenant, który określa limit zadłużenia, jaki może mieć przedsiębiorstwo. Im wyższa wartość wskaźnika dług netto do EBITDA, tym większa dźwignia finansowa przedsiębiorstwa.

Aby obliczyć dług netto do EBITDA, potrzeba wiedzieć:

• Jaka jest wartość zobowiązań odsetkowych, pomniejszonych o posiadaną gotówkę.
• Wysokość EBITDA.

Wiadomo, że Apple posiada 120 069 mln $ zobowiązań odsetkowych. Z kolei gotówka posiadana przez przedsiębiorstwo wynosiła 23 646 mln $. Zatem dług netto wynosił 96 423 mln $.

W roku obrotowym 2022 Apple wygenerowało 133 138 mln $ wyniku EBITDA.

Zatem wartość wspomnianego wskaźnika wynosi: 96 423 / 133 138 = 0,72.

Equity Multipler

Jest wyliczany jako aktywa całkowite podzielone przez kapitał własny. Wskaźnik mierzy, jaka część aktywów jest finansowana przez własne kapitały przedsiębiorstwa. Im mniejsza wartość wskaźnika, tym większa część aktywów jest finansowana przez kapitały własne.

Przykładowo firma posiada aktywa ogółem na poziomie 100 mln $ i kapitały własne na poziomie 80 mln $. Oznacza to, że 80% aktywów jest finansowanych przez kapitały własne. Minimalna wartość wskaźnika wynosi 1, co znaczy, że aktywa są równe kapitałowi własnemu.

Wskaźnik jest jedną ze składowych analizy DuPonta, która pozwala obliczyć rentowność kapitału własnego. Equity Multipler daje możliwość zbadania, jaka jest relacja kapitałów własnych do aktywów przedsiębiorstwa. Im wyższy jest wskaźnik, tym większe jest finansowanie działalności kapitałem obcym.

Wskaźnik dźwigni finansowej (DFL)

Wskaźnik może być wyliczony na dwa sposoby:

• DFL = (zmiana EPS) / (zmiana EBIT).
• DFL = EBIT / (EBIT- odsetki).

Pierwszy wskaźnik mierzy wrażliwość zysku na akcję na zmianę poziomu zysku operacyjnego. Wysoka wartość wskaźnika oznacza, że przedsiębiorstwo korzysta z wysokiej dźwigni finansowej. Jest to pozytywna zależność w dobrych czasach (kiedy EBIT rośnie), ale może spowodować drastyczny spadek zysku w sytuacji, kiedy zysk operacyjny kurczy się.

W przypadku drugiego wskaźnika mierzy się to, jak bardzo zmienia się zysk operacyjny w stosunku do zysku operacyjnego pomniejszonego o odsetki. Pozytywny efekt dźwigni następuje, kiedy zastosowanie zadłużenia powoduje wzrost poziomu zysku operacyjnego.

Wskaźnik dźwigni konsumenckiej

Jest to wskaźnik spopularyzowany przez Williama Jarvisa i Dr. Iana MacMillana w serii artykułów umieszczonych w Harvard Business Review. Jest to wskaźnik, który mierzy zadłużenie gospodarstwa domowego przez dochód rozporządzalny. Im wyższy wskaźnik dźwigni konsumenckiej dla całej gospodarki, tym większa szansa na pojawienie się szczytu koniunkturalnego. Przykładowo w 2008 roku wskaźnik dla amerykańskiej gospodarki wyniósł 1,29, podczas gdy długoterminowa średnia dla tego wskaźnika wynosi około 0,9.

Wyższa dźwignia konsumencka oznacza, że gospodarstwo domowe jest bardziej narażone na problemy finansowe w przypadku spadku dochodów. Koszty obsługi zadłużenia są w miarę stałe. W efekcie, kiedy dochody gospodarstwa domowego spadają, koszty obsługi zadłużenia nie zmieniają się. Doprowadza to do konieczności zmniejszenia konsumpcji.

Dźwignia a sprawy podatkowe

Korzystanie z lewarowania (ang. financial leverage) zwiększa dostępność środków finansowych dostępnych dla przedsiębiorstwa. Jednak pojawia się koszt w postaci odsetek. Im większa jest kwota odsetek, jakie musi zapłacić firma za korzystanie z obcego kapitału, tym większa część zysku operacyjnego jest konsumowana przez koszty finansowe. Czasami zdarza się sytuacja, że odsetki stanowią ponad połowę zysku operacyjnego.

Lewarowanie może być kosztowne dla przedsiębiorstwa, ale z drugiej strony zmniejsza podstawę opodatkowania. Efektu osłony podatkowej nie można otrzymać bez korzystania z obcego kapitału. Odsetki stanowią koszt uzyskania przychodu, zatem pomniejszają zysk do opodatkowania. Tarcza podatkowa nie dotyczy przedsiębiorstw, które rozliczają się za pomocą karty podatkowej albo na zasadach ryczałtu.

Shortowanie a dźwignia finansowa

Mechanizm dźwigni finansowej jest dobrze widoczny na rynku forex oraz instrumentów pochodnych. Dzięki rynkowi forex oraz instrumentom pochodnym inwestor może handlować walutami, używając kapitału obcego.

Efekt dźwigni finansowej pozwala na zwielokrotnienie swoich zysków. Lewarowanie pozycji jest mieczem obosiecznym. Z jednej strony pozwala na wyższe zyski, z drugiej strony pojawia się ryzyko utraty kwoty przewyższającej kapitał własny inwestora. W tym paragrafie pokażemy, jaki efekt może mieć shortowanie pozycji.

Na rynku może zajmować długą pozycję (grać na wzrosty) albo krótką (grać na spadki). Shortowanie to inaczej otwarcie pozycji zakładającej spadek instrumentu bazowego. W celu lepszego wyjaśnienia zagadnienia gry na krótko warto posłużyć się przykładem.

18 stycznia 2023 roku inwestor zajął krótką pozycję na marcowym kontrakcie micro na indeks S&P 500. Transakcja została zawarta po cenie 4 009,5 punktów. Inwestor zobowiązał się do trzymania 1194$ depozytu zabezpieczającego. 19 stycznia inwestor zamknął pozycję na poziomie 3929,5 punktów. W efekcie zysk z transakcji wyniósł 80 punktów, czyli 400$.

Warto pamiętać o tym, że granie na spadki może zakończyć się dla inwestora bardzo źle, jeśli kurs instrumentu bazowego gwałtownie wzrośnie. Przekonali się o tym shortujący akcje spółki GameStop na początku 2021 roku. Kurs akcji spółki wzrósł w ciągu dwóch tygodni o 1500%. Część komentujących dopatrywało się w tym wzroście zjawiska short squeeze. Jest to sytuacja, kiedy posiadający krótką pozycję w panice zamykają swoją ekspozycję rynkową, co skutkuje jeszcze silniejszym wzrostem instrumentu bazowego.

Lewarowanie – wady i zalety

Stopień dźwigni finansowej jest różny w zależności od prowadzonej przez przedsiębiorstwo działalności gospodarczej. Warto jednak pamiętać, że korzystanie z kapitałów obcych ma swoje wady jak i zalety.

Zalety dźwigni finansowej

• Inwestorzy oraz spekulanci używają dźwigni finansowej w celu zwiększenia swoich zysków. Jeśli korzystający z dźwigni finansowej będzie miał rację co do kierunku zmiany cen rynkowych, to rentowność jego kapitałów własnych znacznie wzrośnie. Wynika to z tego, że zysk jest wyliczany w oparciu o całkowitą zainwestowaną kwotę. Składa się na nią zarówno własny kapitał, jak i środki zewnętrzne.

• Skorzystanie z dźwigni finansowej może być dobrym pomysłem dla inwestujących w sytuacjach, kiedy pojawia się niskie ryzyko inwestycyjne. Wtedy skorzystanie z dodatkowego kapitału może pozwolić osiągnąć wyższą stopę zwrotu przy niewielkim wzroście ryzyka.

• Innym przykładem zalet dźwigni finansowej jest możliwość przejęcia przedsiębiorstwa posiadającego duży potencjał. Czekanie przez firmę na zgromadzenie odpowiedniej kwoty „własnymi siłami” może być trudne do przeprowadzenia. Skorzystanie z dźwigni pozwoli dopiąć transakcje szybciej, co może przełożyć się na wygenerowanie dużej wartości dodanej dla akcjonariuszy w długim terminie.

• Inną zaletą z dźwigni finansowej jest skorzystanie z tarczy podatkowej. Odsetki są kosztem uzyskania przychodu zatem obniżają kwotę do opodatkowania.

Wady dźwigni finansowej

• Dźwignia finansowa może generować duże straty z inwestycji, jeśli inwestor popełnił błąd inwestycyjny. Im wyższy poziom dźwigni finansowej, tym bardziej bolesna jest pomyłka. Czasami błąd może doprowadzić do straty przewyższającej kapitał własny inwestora.

• Kolejnym problemem jest to, że dźwignia finansowa zwiększa wrażliwość na wzrost stóp procentowych. Mocno zadłużona spółka może mieć tak duże koszty odsetkowe, że z nawiązką skonsumują zyski operacyjne. W najgorszym wypadku, wzrost stóp procentowych może doprowadzić do utraty płynności przez przedsiębiorstwo.

• Kolejną wadą jest to, że korzystanie z dźwigni finansowej może spowodować, że wzrosną koszty utrzymania pozycji. Jest to szczególnie widoczne podczas handlowania na rynku forex, kiedy koszty swap mogą „zjeść” wszystkie zyski z nominalnej zmiany kursu walutowego.