Fundusze europejskie to jedno z najpowszechniejszych zagadnień, jakie pojawiają się w kontekście Unii Europejskiej. Od początku członkostwa Polski w tym sojuszu objęci jesteśmy systemem funduszy europejskich. W ich ramach na terenie Polski sfinansowano liczne inwestycje związane z różnymi zagadnieniami i regionami kraju. Na czym polega to finansowe wsparcie i jak można z niego skorzystać?
Polska pozostaje członkiem Unii Europejskiej od 1 maja 2004 r. Członkostwo we wspólnocie wiąże się z szeregiem zobowiązań, ale i daje uboższym państwom Unii z krótkim stażem możliwość wsparcia. Finansowe dotacje, które przeznaczane są na szereg celów. Należy do nich m.in. dofinansowanie i stymulacja rozwoju małych przedsiębiorstw. Ponadto, jest to rozbudowywanie infrastruktury miejskiej i drogowej. Fundusze europejskie omawiane są w mediach i codziennych rozmowach dość często, choć — pomimo organizowanych lat informacyjnych — nie wiemy o nich raczej wystarczająco dużo. Jak definiujemy fundusze europejskie, na czym one polegają?
Fundusze europejskie — definicja
Fundusze europejskie, nazywane także funduszami subsydiarnymi oraz funduszami unijnymi, to zestaw określeń na środki finansowe Unii Europejskiej. Ich celem jest wspomaganie gospodarek państw członkowskich. W szczególności mają one mieć wpływ na rozwój uboższych regionów w państwach członkowskich i zmniejszenie bezrobocia. Ponadto służą one także poprawie jakości komunikacji drogowej, lotniczej i szynowej, z infrastrukturą pod nie przeznaczoną włącznie. Przez lata największym beneficjentem tych środków była Polska. Największe państwo członkowskie z grona tych, które dołączyły do wspólnoty w XXI wieku.
Fundusze unijne przeznaczane są głównie na realizację polityki spójności, często zwanej także polityką strukturalną lub polityką regionalną.
Na czym polegają fundusze spójności?
Polityka spójności (strukturalna) związana jest z funkcjonowaniem Europejskiego Funduszu Spójności (Coheshion Fund) i funduszy strukturalnych. Fundusz Spójności formalnie nie jest zaliczany do funduszy strukturalnych. Głównym obszarem jego działalności są przemiany strukturalne, które mają doprowadzać do spójności w aspekcie społecznym i gospodarczym. Fundusz Spójności skierowany jest na programy ogólnokrajowe. Fundusze strukturalne zaś są realizowane poprzez programy regionalne, działające w ramach poszczególnych danych regionów.
Celem polityki spójności jest doprowadzenie do wyrównania warunków ekonomicznych i społecznych we wszystkich regionach Unii Europejskiej.
Formy pomocy unijnej
Pomoc finansowa, jaka jest świadczona za pośrednictwem funduszy unijnych wyodrębniona jest na jeden główny trzon, który dzielimy na trzy kategorie. Opisuje to odpowiedni dokument o Funduszu Spójności, funduszach strukturalnych, inicjatywach wspólnotowych i programach wspólnotowych.
- Pomoc publiczna, czyli przykładowo dotacje i dofinansowania.
- Pomoc regionalna — ten aspekt funduszy dotyczy wsparcia nowych inwestycji — fabryk, przedsiębiorstw i zakładów pracy. Pośrednio przyczynia się do tworzenia na danych obszarach nowych miejsc pracy, redukując problem bezrobocia (zobacz -> Pożyczki unijne).
- Pomoc horyzontalna — część funduszy odpowiedzialna za restrukturyzacje przedsiębiorstw, ochronę środowiska naturalnego, a także przeprowadzanie prac badawczo — rozwojowych i badań terenowych.
- Pomoc sektorowa — aspekt powiązany z konkretnymi sektorami gospodarki jak np. z sektorem motoryzacyjnym, sektorem włókien syntetycznych, sektorem spożywczym lub sektorem budownictwa okrętowego.
Zasady działania funduszy strukturalnych
- Zasada subsydiarności – każde podejmowane działanie powinno być wykonywane przez jak najniższy możliwy do realizacji danego zadania.
- Zasada koncentracji – w jej myśl środki pochodzące z funduszy unijnych mają być kierowane głównie do obszarów jak najsłabiej rozwiniętych i pomagać im w równoważnym rozwoju.
- Zasada programowania – polega ona na kontrolowaniu i monitorowaniu sposobu, w jaki są na co dzień realizowane fundusze europejskie. Podstawowy cel to kontrolowanie, czy dofinansowaniu podlegają programy rozwoju regionalnego w pełnym wymiarze, a nie jedynie częściowo (pojedyncze projekty).
- Zasada koordynacji – poświęcenie uwagi na najważniejszych priorytetach w aspekcie spójności społecznej i gospodarczej. W jej myśl należy skupiać się na regionach z największymi trudnościami i problemami na wielu poziomach — np. gospodarczym albo społecznym.
- Zasada partnerstwa — władze unijne, krajowe lub regionalne powinny wzajemnie poddawać konsultacjom programy pomocowe.
- Zasada dodatkowości — środki unijne mają służyć jedynie jako dodatek do pozostałych środków publicznych i prywatnych w danym państwie
- Zasada komplementarności — pomoc unijna ma za zadanie uzupełnić środki krajowe, zarówno na poziomie lokalnym, jak i regionalnym.
Źródła finansowania funduszy unijnych
- 0,73% krajowego PKB – następująca część dochodu państwowego transferowana jest do budżetu na rzecz Unii Europejskiej. Stanowi to łącznie równo 69% budżetu Unii Europejskiej, będąc przez to najznaczniejszym źródłem finansowania. Najzamożniejsze państwa członkowskie mają obowiązek wpłacać do budżetu Unii Europejskiej więcej środków, aniżeli państwa uboższe, z niższym PKB. W ten sposób często pojawia się ciekawe zjawisko. Kraje, które wpłaciły mniejszą kwotę otrzymują nieraz większą kwotę dofinansowania z Unii Europejskiej. Przykładem takiego kraju od lat jest Polska.
- Dochody VAT, z których każde państwo ma obowiązek przekazać na rzecz Unii Europejskiej określoną część tego podatku. Wpływy z tego tytułu stanowią ok. 15% całości budżetu Unii Europejskiej.
- Cła z tytułu importu towarów od poszczególnych krajów, które znajdują się poza terenem Unii Europejskiej. Również wpływy z tego dochodu stanowią ok. 15% całości budżetu Unii Europejskiej.
- Pozostałe źródła np. podatki dochodowe od wypłat pracujących w różnych instytucjach Unii Europejskiej. Ponadto, także kary, które są nałożone na przedsiębiorstwa łamiące prawo (1%, który wynosi najmniej liczną część budżetu Unii Europejskiej).
Podział funduszy unijnych
W ramach funduszy unijnych tworzone są regularnie programy o określonej strategii na dane lata. Najczęściej, tworzy się je średnio co 6 lat np. 2000 – 2006, 2007 – 2013, 2014 – 2020 i tak dalej.
W latach 2000 – 2006 dla Polski przeznaczono łącznie ok. 13 miliardów euro. W kolejnych 6 latach było to ponad 67 mld euro. Z kolei na realizacje kolejnego programu, który przypadł na lata 2014 – 2020 Polska otrzymała 82,5 mld euro. Jest to najwyższa kwota na dofinansowanie wśród wszystkich państw członkowskich.
Fundusze 2000 – 2006
- Europejski Fundusz Orientacji i Gwarancji Rolnej
- Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego
- Europejski Fundusz Społeczny
- Finansowy Instrument Orientacji Rybołówstwa
Fundusze 2007 – 2013
- Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego – jego celem było przyczynianie się do zmniejszania dysproporcji w danych regionach państw członkowskich. Pomoc udzielana była szczególnie tym regionom, które były wówczas szczególnie opóźnione w rozwoju i przeżywały trudności natury np. bezrobocia i niżu demograficznego. Podstawowymi celami było:
- wspieranie inwestycji, które pomagały w tworzeniu nowych miejsc pracy,
- rozbudowa infrastruktury transportowej,
- stymulacja rozwoju sektora energetycznego,
- wspieranie ochrony i kondycji środowiska naturalnego.
- Europejski Fundusz Społeczny – zakres aspektów, jakie obejmował ten fundusz polegał na następujących pięciu kwestiach:
- tworzeniu aktywnych form walki z bezrobociem,
- przeciwdziałaniu zjawiska wykluczenia społecznego,
- stymulacji rozwoju powszechnego kształcenia ustawicznego,
- działaniach w celu doskonaleniu kadr gospodarki,
- zdecydowane kroki w celu aktywizacji zawodowej kobiet.
- Europejski Fundusz Rolny Obszarów Wiejskich – skupiony był na realizacji celów związanych z polityką rolną. Najważniejszym wyzwaniem było zwiększenie wydajności rolnictwa przez wsparcie postępu technicznego i optymalnego wykorzystania wszystkich czynników produkcji, na czele z siłą roboczą (pracownikami).
- Europejski Fundusz Rybacki – jego celem było zapewnienie pełnej i stałej ciągłości w obszarze rybołówstwa we Wspólnocie oraz optymalne wykorzystanie tej działalności i jej plonów. Innym ważnym celem tej strategii była w tamtych latach także ochrona środowiska lądowego i morskiego.
Fundusze 2014-2020
Główne fundusze wspierające rozwój gospodarczy państw członkowskich zgodnie z celami strategii Europa 2020 (o jej zakresie działań niżej):
- Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego
- Europejski Fundusz Społeczny
- Fundusz Spójności
- Europejski Fundusz Rolny na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich
- Europejski Fundusz Morski i Rybacki
Cele stawiane przed funduszami strukturalnymi
Bazując na reformie funduszy strukturalnych, które weszły w roku 1989, za najważniejsze zadania uznano następujące, poniższe wyzwania:
- pomoc dla regionów zacofanych gospodarczo,
- pomoc dla regionów dotkniętych upadkiem tradycyjnych gałęzi przemysłu,
- walka z długoterminowym bezrobociem (dłuższym niż rok) oraz włączenie do rynku pracy ludzi poniżej 25 roku życia,
- pomoc dla robotników w adaptacji do zmian technologicznych,
- reformy strukturalne w sektorze rolniczym,
- pomoc dla terenów rolnych.
Strategia Europa 2020
Strategia Europa 2020 została wprowadzona 8 lat temu i tym samym zastąpiła strategię lizbońską realizowaną w latach 2000-2010. Jej podstawowym celem nadal jest dążenie do wzrostu gospodarczego wspólnoty. Dodatkowo doszła jednak troska o to, aby proces ten był zrównoważony i nie faworyzował najsilniejszych gospodarek. Skupieniu, podlega teoria bazowania gospodarki na wiedzy. Ponadto stawia się na promowaniu przyjaznych środowisku technologii, oszczędne dysponowanie zasobami, tworzenie nowych miejsc pracy i dbanie o spójność społeczną.
Zródło:
https://www.funduszeeuropejskie.gov.pl
https://pl.wikipedia.org/wiki/Fundusze_Unii_Europejskiej
