Kiedy żona dziedziczy emeryturę po mężu?

Po utracie bliskiej osoby, w pewnym momencie nadchodzi czas uporządkowania kwestii formalnych. Jest to szczególnie ważne w przypadku, gdy ze zmarłą osobą było się w związku małżeńskim. W dzisiejszym tekście skupimy się na zagadnieniach związanych z małżeństwem. Kiedy żona dziedziczy emeryturę po mężu?

Utrata bliskiej osoby to wydarzenie, które zmienia bieg życia wielu osób. Po związanych z tym zawirowaniach w sprawach osobistych, w pewnym momencie trzeba też uporządkować kwestie formalne i co za tym idzie – finansowe. Sprawy związane z pochówkiem to część związana z kosztami. Jednak po śmierci bliskiej osoby warto też poświęcić większą część uwagi, w kwestii dziedziczenia finansowych zobowiązań lub świadczeń.

Po zmarłej osobie można odziedziczyć potencjalnie dużo. W kwestii zobowiązań finansowych, niekiedy na spadkobiercę może przypaść, np. obowiązek spłaty kredytu czy pożyczki. Jeżeli z kolei mowa o finansowych świadczeniach, to członkowie rodziny zmarłej osoby mogą po niej przejąć np. emeryturę lub rentę. Mowa tutaj zarówno o najbliższych, jak syn czy córka, jak i o małżonkach zmarłej osoby.

Prawo przewiduje określone zasady związane z dziedziczeniem tego typu środków. Konkretniej określa to ustawa z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych¹. Warto poznać obowiązujące zasady, a także terminologię, jaka związana jest konkretnie z przypadkami dziedziczenia świadczeń po zmarłych bliskich. Oto charakterystyka renty rodzinnej. Zobacz także: Zachowek – czym jest i komu przysługuje?

Renta rodzinna –  kiedy można je uzyskać?

Jeżeli zmarły przed śmiercią zdążył nabyć prawo do emerytury lub renty, to prawnie reguluje się kwestię dalszej wypłaty tego świadczenia dla uprawnionych członków rodziny. Emerytura i renta to przy tym sformułowania dość nieprecyzyjne.

Jeżeli:

• zmarły lub zmarła pobierali rentę z tytułu niezdolności do pracy,
• zmarła lub zmarły mieli prawo do świadczenia emerytalnego,
• zmarła osoba pobierała zasiłek przedemerytalny,
• zmarły lub zmarła osoba miała prawo do nauczycielskiego świadczenia kompensacyjnego,
• zmarła osoba pobierała inny rodzaj świadczenia przedemerytalnego,

to uprawnieni członkowie rodziny mogą uzyskać odpowiednio inne świadczenie finansowe.

Dla uprawnionego członka rodziny osoby, przewidziano zatem jednolity rodzaj nowego świadczenia. Znane jest ono jako renta rodzinna. Kryteria dodatku są wyjątkowo obszerne, co znacznie poszerza grono potencjalnych osób, którym przynależy się renta rodzinna.

Renta rodzinna –  kto może ją uzyskać?

Przy pojęciu renta rodzinna, pojawia się często sformułowanie „uprawniony członek rodziny”. Jest ono kluczowe, gdyż określa, komu przysługuje omawiane świadczenie pieniężne. Do tego grona zaliczają się następujące osoby.

• Dzieci (zmarłej i owdowiałej osoby, jednego z małżonków lub adoptowane, tzw. przysposobione). Prawo przewiduje w przypadku tej grupy trzy kryteria:

– świadczenie można wypłacać do 16. roku życia, jeżeli dzieci nie kontynuują nauki,

– jeżeli dzieci kontynuowały naukę, to świadczenie może być wypłacane do 25. roku życia,

– jeśli stwierdzono trwałą niezdolność do pracy lub samodzielnej egzystencji w okresie do ukończenia 16. roku życia lub 25. roku życia kontynuując naukę, to renta rodzinna jest wypłacana w nieograniczonym wymiarze.

• Wnuki lub inne dzieci przyjęte na wychowanie do osiągnięcia pełnoletniości. Wyjątek stanowią rodziny zastępcze i rodzinne domy dziecka,
• Świadczenie można wypłacać do 16. roku życia, jeżeli dzieci nie kontynuują nauki. Z kolei, jeżeli naukę kontynuowały, to świadczenie może być wypłacane do 25. roku życia. Natomiast, gdy stwierdzono trwałą niezdolność do pracy lub samodzielnej egzystencji w okresie do ukończenia 16. roku życia lub 25. roku życia kontynuując naukę, to renta rodzinna jest wypłacana w nieograniczonym wymiarze. I w końcu, gdy dzieci zostały przyjęte na wychowanie co najmniej rok przed śmiercią osoby uzyskującej emeryturę lub rentę. Wyjątek – zmarły poniósł śmierć wskutek wypadku,
• Rodzice (także, ojczym i macocha lub inne osoby, wobec których ich dziecko zostało prawnie przysposobione). Jeśli emeryt lub rencista przed śmiercią miał bezpośredni udział w utrzymywaniu rodziców, bądź gdy spełniają niżej wymienione warunku określone dla wdów i wdowców,
• Owdowiałego małżonka.

Prawo do renty rodzinnej dla wdowy lub wdowca – warunki i wymagania

Często kwestia dziedziczenia emerytury, renty lub innego podobnego świadczenia nurtuje w szczególności osoby zaliczające się do ostatniej kategorii. Małżonkowie po owdowieniu, czyli po śmierci współmałżonka, wstępnie kwalifikują się do grona osób, którym przysługuje renta rodzinna. Są oni bowiem reprezentantami wspomnianej grupy uprawnionych do dziedziczenia. Jednakże istnieją jeszcze poboczne, dodatkowe wymagania z tym związane.

Kiedy wdowa lub wdowiec mają prawo do uzyskania renty rodzinnej?

• Jeśli w chwili śmierci współmałżonka osiągnął lub osiągnęła 50. rok życia,
• Jeżeli w chwili śmierci współmałżonka nie była lub nie był zdolny do wykonywania pracy na podstawie orzeczenia lekarskiego,
• Gdy po śmierci współmałżonka druga osoba osiągnęła 50. rok życia lub stała się niezdolna do pracy. Najpóźniej może się to stać w czasie 5 lat od śmierci współmałżonka lub do 5 lat od czasu zaprzestania wychowywania dziecka, wnuka lub innego dziecka uprawnionego do otrzymywania ranty rodzinnej,
• Jeśli współmałżonek zmarłej osoby wychowuje dziecko, wnuka lub inne dziecko uprawnione do otrzymania renty rodzinnej. Nie może ono ukończyć 16. roku życia, jeśli nie uczy się lub 18. roku życia, jeżeli się uczy.
• Jeżeli współmałżonek zmarłej osoby wychowuje dziecko, u którego stwierdzono trwałą niezdolność do pracy lub trwałą niezdolność do samodzielnej egzystencji i jest ono uprawnione do otrzymywania renty rodzinnej.

Kiedy wdowa lub wdowiec, którzy nie spełniają powyższych warunków mogą uzyskać rentę okresowo?

Niespełnienie wyżej wspomnianych warunków, wcale nie oznacza, że wdowa lub wdowiec mają całkowicie zamkniętą drogę do otrzymania opisywanego świadczenia finansowego. W niektórych przypadkach, które niżej wymieniamy, małżonek uzyskuje prawo do okresowego otrzymywania renty rodzinnej po śmierci współmałżonka.

• W okresie do 1 roku od śmierci współmałżonka,
• Nie dłużej niż przez 2 lata od śmierci męża, jeśli współmałżonek uczestniczył w zorganizowanym szkoleniu, którego celem było uzyskanie kwalifikacji niezbędnych do wykonywania danej pracy zarobkowej.

Czytaj również: Czy żona odpowiada za długi męża po jego śmierci?

Ile wynosi renta rodzinna i na jakiej zasadzie się ją wylicza?

Wysokość renty rodzinnej, jak mówią przepisy, dzieli się na trzy odrębne kategorie.

1. 85% świadczenia, które przysługiwało osobie zmarłej. Taka wysokość renty rodzinnej przysługuje jednej osobie uprawnionej.
2. 90% świadczenia, które przysługiwało osobie zmarłej. Taka kwota renty rodzinnej z kolei przysługuje dwóm osobom uprawnionym.
3. 95% świadczenia, które przysługiwało osobie zmarłej. Taka kwota przysługuje trzem lub większemu gronu osób do niej uprawnionych.

Za podstawę uznaje się pełną kwotę emerytury lub renty z tytułu niezdolności do pracy, jaka była dotychczas wypłacana osobie zmarłej. Jeżeli osoba zmarła pobierała emeryturę częściową lub spełniała warunki do jej otrzymania, to dokonuje się wyliczenia na następujących zasadach. Kwotę częściowej emerytury podnosi się hipotetycznie do wysokości pełnej emerytury i na podstawie tej sumy wylicza się 85, 90 lub 95% kwoty.

Rentę rodzinną przydziela się w jednej, łącznej kwocie. Podlega ona podziałowi na równe części między poszczególnych członków rodziny. Dlatego, gdy w trakcie wypłacania renty np. wzrośnie liczba osób, które się do niej kwalifikują, kompetentny organ dokonuje ponownego wyliczenia w czasie, do miesiąca od ujawnienia tych nowych okoliczności. Jest nim Zakład Ubezpieczeń Społecznych (ZUS). Analogiczne działania podejmuje się także w sytuacji, gdy ktoś utraci do niej prawo.

Otrzymywanie własnej emerytury a emerytura zmarłego współmałżonka

Warto zwrócić uwagę na jeszcze jedną sytuację, w której wdowa lub wdowiec otrzymują własną emeryturę lub rentę, a w międzyczasie zmarł ich współmałżonek. Wówczas, nie mają oni prawa do jednoczesnego pobierania dwóch świadczeń pieniężnych. Muszą oni dokonać wyboru według własnego uznania, które świadczenie wybierają. Prawo daje im możliwość do wskazania zarówno własnego, dotychczas otrzymywanego świadczenia, jak i świadczenia przysługującego z tytułu śmierci współmałżonka.

Jeżeli współmałżonek po śmierci męża lub żony nie wskaże, które świadczenie chce otrzymywać, to wyboru za niego dokona Zakład Ubezpieczeń Społecznych. Fundusz wybierze te świadczenie, które ma wyższą kwotę, a o swojej decyzji zainteresowaną osobę powiadomi pisemnie.

Czy małżonek zmarłej osoby, który się z nią wcześniej rozwiódł, może uzyskać prawo do renty rodzinnej?

Jeszcze jednym niuansem, który warto omówić w kontekście zagadnień związanych z dziedziczeniem emerytury po zmarłym współmałżonku, jest kwestia dziedziczenia u rozwodników. Warto wiedzieć, jak regulowane jest świadczenie w przypadku, gdy małżonkowie są rozwiedzeni. Czy były partner ma jakiekolwiek prawa do emerytury lub renty byłego małżonka?

Tak, przepisy dopuszczają wystąpienie takiej możliwości. Były mąż lub żona zmarłej osoby ma prawo do przejęcia emerytury lub renty, jeśli w momencie jej śmierci pozostawali w separacji. Co więcej, w takim przypadku muszą istnieć sądowo zarządzone alimenty, które regularnie opłacała zmarła osoba. Co więcej, jak mówi wyrok Trybunału Konstytucyjnego z 13 maja 2004 roku² , Zakład Ubezpieczeń Społecznych nie może uzależniać kwestii wypłaty renty rodzinnej rozwiedzionemu małżonkowi od tego, czy alimenty ustalono na podstawie wyroku sądowego lub zawartej pomiędzy stronami ugody.

Kwestia otrzymania renty rodzinnej dotyczy jednak w wyłączności takich przypadków rozwiedzionych osób, które miały dzieci. Jednocześnie, przed śmiercią współmałżonka musiała być jasno i jednoznacznie uregulowana kwestia wypłaty alimentów przez współmałżonka na rzecz dzieci. W pozostałych przypadkach, nie istnieją żadne podstawy prawne do wypłaty byłej żonie lub byłemu mężowi zmarłej osoby świadczenia z tytułu renty rodzinnej.

Źródła:

1. http://prawo.sejm.gov.pl/isap.nsf/DocDetails.xsp?id=WDU19981621118

2. http://prawo.sejm.gov.pl/isap.nsf/DocDetails.xsp?id=WDU20041671759