Śmierć bliskiej osoby to niełatwy moment w naszym życiu. Aby jednak żałoba nie przeistoczyła się w kłopoty prawne czy finansowe, warto zadbać o wszelkie formalności w tym trudnym czasie. Jedną z nich może być odrzucenie spadku, jeśli np. z powodu długów czy męczących kwestii urzędowych nie chcemy go odziedziczyć. W jakich jeszcze przypadkach jest to korzystne i jak to zrobić?
Spadek kojarzy się z dziedziczeniem dóbr czy pieniędzy. Niestety nie zawsze tak musi być i zamiast określonych aktywów lub nieruchomości, możemy odziedziczyć długi. Warto dlatego bardzo dokładnie przeanalizować masę spadkową, aby podjąć odpowiednią decyzję. Szczególnie, gdy spadek ma skomplikowaną formę – np. niesie za sobą i długi, i określone dobra. Taką analizę musimy przeprowadzić sami lub z pomocą odpowiedniego rzeczoznawcy, gdyż weryfikacja tych elementów spadku nie należy do obowiązków sądu ani żadnej innej instytucji państwowej.
Gdy stajemy się spadkobiercami, mamy trzy możliwości.
- Przyjęcie spadku wprost – spadkobierca przyjmuje cały spadek razem z potencjalnymi długami.
- Przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza – w tym przypadku także nabywa się cały spadek, lecz z pewnym bardzo ważnym wyjątkiem – spadkobierca nie przyjmuje długów spadkowych wyższych od odziedziczonego majątku. Spadek z dobrodziejstwem inwentarza stosowany jest też automatycznie wtedy, gdy w określonym czasie nie złoży się żadnego oświadczenia – ani o przyjęciu, ani o odrzuceniu spadku.
- Odrzucenie spadku – całkowicie zrzekamy się dziedziczenia spadku. Stosuje się tu tzw. fikcję prawną (jesteśmy traktowani w tej sprawie spadkowej tak, jakbyśmy nie dożyli do jej rozpoczęcia). Spadek po jego odrzuceniu przechodzi na kolejną osobę czy osoby, które mają do niego prawo według linii spadkowej.
Dzisiaj zajmiemy się niuansami związanymi z trzecią z tych opcji. Chętnych do zapoznania się z kwestami dotyczącymi przyjęcia spadku – zapraszamy do przeczytania naszego artykułu:
→ Przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza – na czym polega?
Kiedy warto odrzucić spadek?
Prawo spadkowe nie jest już tak restrykcyjne, jak przed 18 października 2015 roku. Przed tą datą dochodziło czasem do bardzo nieprzyjemnych sytuacji, gdy ktoś po latach dowiadywał się o tym, że odziedziczył długi, a uświadamiał mu to list od komornika. Prawo było skonstruowane w ten sposób, że gdy nie złożyło się żadnego oświadczenia, spadkobierca automatycznie otrzymywał spadek wprost. Po zmianach z 2015 roku w takich sytuacjach stosowany jest korzystniejszy spadek z dobrodziejstwem inwentarza.1
Dlatego gdy jesteśmy spadkobiercami i nie złożymy wniosku o odrzucenie spadku i tak nie grozi nam przyjęcie wysokiego zadłużenia. Jak już wspomnieliśmy – spadek z dobrodziejstwem inwentarza nie pozwala na odziedziczenie długów większych niż majątek spadkodawcy. Odrzucenie spadku może być jednak dla nas bardzo korzystne. Szczególnie wtedy, gdy masa spadkowa obejmuje głównie długi.
Jeśli przyjmiemy taki spadek z dobrodziejstwem inwentarza, będziemy narażeni na koszty (np. opłata dla komornika) i ryzyko straty czasu. Sprawy sądowe i notarialne mogą wlec się w nieskończoność, dlatego odrzucenie spadku z zadłużeniem to jak najbardziej racjonalna decyzja.
Jak zrzec się spadku?
Najpierw musimy dokonać pewnego rozróżnienia. Zrzeczenie się dziedziczenia i odrzucenie spadku to określenia, które mogą brzmieć jak synonimy, np. w rozmowach prywatnych. Jednak z prawnego punktu widzenia nie są to identyczne terminy.
Zrzeczenie się dziedziczenia to umowa notarialna podpisywana pomiędzy spadkobiercą a spadkodawcą – jeszcze za jego życia. Dzięki jej zastosowaniu taki spadkobierca nie będzie brany pod uwagę podczas rozstrzygania spraw dziedziczenia. Ta umowa dotyczy jednak tylko dziedziczenia ustawowego, w przypadku sporządzonego testamentu nie ma ona mocy prawnej. Odrzucenie spadku ma za to miejsce tylko po śmierci spadkodawcy i może dotyczyć dziedziczenia ustawowego oraz zapisów testamentowych.
Kiedy więc jesteśmy pewni, że chcemy zrzec się spadku, aby uniknąć „papierologii” czy kosztów (np. komorniczych czy tych związanych z wykonaniem wykazu inwentarza), mamy na to 6 miesięcy od momentu śmierci spadkodawcy lub od dnia, kiedy dowiedzieliśmy się o tym fakcie. Aby jednak sąd wziął pod uwagę tę drugą datę, musielibyśmy udowodnić, że rzeczywiście właśnie wtedy dowiedzieliśmy się o śmierci bliskiej dla nas osoby.
Zrzeczenie się dziedziczenia musi odbyć się w ścisłej formie prawnej. Nie może to być list czy słowne poinformowanie rodziny zmarłego. Prawnicy alarmują, że niestety niektóre osoby z powodu niewiedzy decydują się na takie nieformalne obwieszczenia, które nie mają żadnej mocy prawnej. Aby realnie i zgodnie z literą prawa nastąpiło odrzucenie spadku, musi zostać złożony odpowiedni wniosek. U notariusza lub w sądzie.
Warto pamiętać, że spadek albo przyjmuje się w całości albo w całości się go odrzuca. Nie można wybrać sobie „co smaczniejszych kąsków”, a zrezygnować np. z długów.
Odrzucenie spadku u notariusza
Oświadczenie o odrzuceniu spadku możemy złożyć u notariusza, który pokieruje wniosek do sądu okręgowego. Nasze oświadczenie może przyjąć formę pisemną lub ustną, a notariusz złoży pod przygotowanym wnioskiem podpis urzędowo poświadczony. Gdy będziemy wybierali się do urzędu notarialnego, należy zabrać ze sobą dowód osobisty oraz akt zgonu spadkodawcy. W niektórych przypadkach może przydać się także nasz akt urodzenia jako spadkobierców. Umawiając się z notariuszem na odpowiedni dzień i godzinę, dobrze dodatkowo go spytać o wymagane dokumenty, szczególnie gdy nasza sprawa ma skomplikowany charakter.
Odrzucenie spadku u notariusza jest dużo wygodniejsze niż załatwianie tej sprawy sądowo. Opłata notarialna za oświadczenie to 50 złotych + VAT oraz koszty wypisów.
Sądowe zrzeczenie się spadku
W sądzie sprawy trwają trochę dłużej niż u notariusza. Po złożeniu oświadczenia o odrzuceniu spadku i uiszczeniu opłaty sądowej w wysokości 50 złotych, czeka nas jeszcze rozprawa. Najczęściej nie trzeba w niej uczestniczyć, choć istnieje szansa, że zostaniemy wezwani przez sąd w celu wyjaśnienia pewnych kwestii.
Wniosek o odrzucenie spadku, który ma się zamiar złożyć w sądzie, powinien zawierać:
- imię i nazwisko spadkodawcy,
- datę i miejsce śmierci spadkodawcy,
- miejsce ostatniego zamieszkania spadkodawcy,
- tytuł powołania do spadku,
- treść oświadczenia o odrzuceniu spadku,
- informacje o kręgu spadkobierców (jeśli spadkobierca dysponuje taką wiedzą). 2
Wniosek o odrzucenie spadku w imieniu małoletniego
Gdy odrzucimy już np. kłopotliwy spadek po rodzicach, a mamy dzieci, musimy zadbać także o ich interesy, ponieważ zgodnie z linią spadkową mogłyby go otrzymać. Gdy dzieci są już pełnoletnie, naturalnie mogą złożyć stosowne oświadczenie samodzielnie. W przypadku dzieci małoletnich musimy w ich imieniu złożyć oświadczenie w sądzie.
Kodeks rodzinny i opiekuńczy określa, że nie wystarczy samo złożenie wniosku. Rodzinny sąd rejonowy musi zgodzić się na odrzucenie spadku przez osobę małoletnią. W tym celu w naszym oświadczeniu powinny znaleźć się odpowiednie argumenty za zasadnością takiego działania. Warto wspomnieć, np. o kwestiach finansowych. W przypadku kłopotliwego dziedziczenia dziecko mogłoby być narażone na koszty sądowe czy komornicze, stąd najlepszym rozwiązaniem byłoby odrzucenie takiego spadku.
Czy można uchylić odrzucenie spadku lub złożyć wniosek po upływie ustawowych 6 miesięcy? Jest to możliwe tylko w kilku wyjątkowych przypadkach. Gdy działaliśmy pod wpływem groźby lub posiadaliśmy błędne informacje na temat elementów spadku. Tego rodzaju oświadczenie możemy jednak złożyć już tylko i wyłącznie w sądzie, ponieważ notariusz nie rozstrzyga takich kwestii.
Podsumowanie
Gdy grozi nam nabycie spadku obciążonego długami, najgorszym rozwiązaniem jest przyjęcie go wprost, czyli w całości. W takim przypadku będziemy musieli uporać się z długami, które pozostawił nam nasz przodek. Lepszym rozwiązaniem jest przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza (nie będziemy wtedy obciążeni długami), choć ta opcja wiąże się ze spełnieniem sporej ilości formalności oraz często niemałymi kosztami.
Jeśli nie chcemy ani dziedziczyć długów, ani walczyć z kłopotliwą „papierologią”, najlepszym wyjściem jest odrzucenie spadku u notariusza. Jedna popołudniowa wizyta w urzędzie notarialnym może oszczędzić nam wielu problemów i nieprzyjemności.
Źrodła:
1. https://ksiegowosc.infor.pl/wiadomosci/731730,Zmiany-w-dziedziczeniu-od-18-pazdziernika-2015-r-spadkobiercy-lepiej-chronieni.html
2. https://lexlege.pl/dokumenty-i-wzory-pism/oswiadczenie-o-odrzuceniu-spadku/d472/
