Przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza – na czym polega?

Gdy odchodzi bliska nam osoba, emocje przejmują kontrolę, co jest absolutnie zrozumiałe. Warto jednak w takiej sytuacji szybko uregulować kwestie prawne, aby nie zostać obciążonym na przykład długami spadkowymi. Jedną z możliwości jest tak zwane przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza. Na czym polega tego rodzaju rozwiązanie?

Śmierć w rodzinie jest zawsze dla jej członków olbrzymim szokiem, nie tylko ze względu na kwestie emocjonalne, ale także dużą liczbę spraw do załatwienia. Są to między innymi kwestie związane z organizacją pogrzebu oraz odpowiednim rozegraniem sytuacji spadkowej. W tym kontekście szczególnie czujne powinny być osoby, które wiedzą, że wpisane są do testamentu lub prawnie staną się spadkobiercami ze względu na powiązania rodzinne.

Należy pamiętać o tym, że otrzymanie spadku nie zawsze wiąże się z przyjęciem sporej sumy pieniędzy czy innych dóbr materialnych. Rzeczywistość może okazać się zdecydowanie mniej kolorowa, a zamiast środków finansowych otrzyma się długi spadkowe, które mogą ciągnąć się za spadkobiercą nawet przez długie lata. Jak zabezpieczyć się przed taką ewentualnością i jaki ma z nią związek oraz co znaczy spadek z dobrodziejstwem inwentarza?

Jakie są rodzaje dziedziczenia?

Warto najpierw poznać wszystkie trzy możliwości, które stoją przed spadkobiercą i pozwalają wybrać mu najlepsze, dostosowane do sytuacji, rozwiązanie. Są to:

• przyjęcie całego spadku – jeśli spadkobierca zdecyduje się na to rozwiązanie, przejmie wszystkie elementy, które wchodzą w skład spadku. Są to między innymi środki finansowe zgromadzone przez zmarłego oraz jego mienie (na przykład ziemia, nieruchomości, samochody), ale także wszelkie zobowiązania. Mogą do nich należeć na przykład niespłacone kredyty i pożyczki pozabankowe oraz niezapłacone faktury. To rozwiązanie jest ryzykowne, dlatego przed wybraniem go należy krok po kroku przeanalizować poszczególne elementy masy spadkowej.
• przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza – na pierwszy rzut oka to rozwiązanie nie różni się bardzo od przyjęcia całego spadku, ponieważ spadkobierca także w tym wypadku przejmuje nie tylko majątek i dobra, ale również długi. Jednak jeden drobny szczegół powoduje, że jest to zdecydowanie bezpieczniejsze rozwiązanie. Wiąże się ono z tym, że spadkobierca nie przyjmuje długów spadkowych, które są wyższe niż odziedziczony majątek. W najgorszym przypadku, korzystając z tego rozwiązania, osoba przyjmująca spadek może wyjść na zero i nie kłopotać się spłatą długów. Jeśli np. odziedziczony majątek wynosi 100 tysięcy złotych, a długi 200 tysięcy, spadkobierca nie musi pokrywać tej różnicy z własnej kieszeni,
• odrzucenie spadku – gdy członek rodziny lub osoba, która została wymieniona w testamencie, ma wątpliwości wobec przyjęcia spadku, na przykład z powodu wysokich długów lub kłopotliwego mienia do odziedziczenia, może zdecydować się na jego odrzucenie. Na złożenie odpowiedniego wniosku o odrzucenie spadku spadkobierca ma pół roku od momentu śmierci spadkodawcy.

Jak przyjąć spadek z dobrodziejstwem inwentarza?

Prawo dziedziczenia w 2019 roku wygląda zdecydowanie mniej restrykcyjnie, niż miało to miejsce jeszcze w 2015 roku przed wprowadzeniem 18 października zmiany w drugim paragrafie art. 1015 Kodeksu cywilnego ¹. Przed tym dniem spadkobierca, który nie złożył stosownego oświadczenia w okresie 6 miesięcy od śmierci spadkodawcy, był automatycznie obarczany przyjęciem całego spadku. Rozwiązanie to musiało ulec zmianie w związku z falą migracji i częstymi zmianami adresów wśród Polaków. Czasem dochodziło do sytuacji, gdy informacje o śmierci bliskiej osoby czy też pisma urzędowe nie docierały do prawowitych spadkobierców. Dowiadywali się oni o odziedziczeniu kłopotliwego spadku, najczęściej wtedy, gdy do ich drzwi zapukał komornik.

Wspomniane zmiany prawne spowodowały, że osoba, która nie złoży stosownego oświadczenia o przyjęciu spadku lub jego odrzuceniu, nie dziedziczy automatycznie jego wszystkich elementów, lecz następuje przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza. Aby przyśpieszyć przyznanie tego rodzaju spadku, należy złożyć pismo u notariusza. Gdy się tego nie zrobi, automatycznie po pół roku od śmierci spadkodawcy spadkobierca przyjmuje spadek z dobrodziejstwem inwentarza.

Przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza a długi

Przyjmując spadek z dobrodziejstwem inwentarza, można spotkać się z trzema różnymi sytuacjami. Są to:

• spadek bez długów – jest to najwygodniejsza i najprostsza ewentualność, kiedy to spadkobierca nie musi martwić się kwestią potencjalnych, pozostawionych długów. Cała kwota majątku spadkodawcy przypada na osobę dziedziczącą spadek bez żadnych potrąceń wynikających z obciążeń finansowych pozostawionych przez zmarłego,
• spadek z długami mniejszymi niż odziedziczony majątek – w takim wypadku musi dojść do uregulowania żądań wierzycieli, a kwota na ich spłatę zostanie odjęta od pozostawionego przez spadkodawcę majątku. Gdy dziedziczy się nie środki finansowe, lecz mienie, należy je spieniężyć, aby spłacić długi spadkodawcy,  
• spadek z długami przewyższającymi wartość majątku – taka ewentualność dla spadkobiercy nie jest zbyt atrakcyjna, ponieważ po rozliczeniu spadkowym nie otrzyma on żadnych środków, bo długi pochłoną wartość odziedziczonego majątku. Spadkobierca poza tym płaci za koszty sądowe – musi on uiścić 50 zł za stwierdzenie nabycia spadku oraz 50 zł za złożone oświadczenie przed sądem o przyjęciu spadku z dobrodziejstwem inwentarza. Z opłatami wiąże się również sporządzenie spisu inwentarza – opłata sądowa w tym wypadku wynosi 100 złotych, zaś komornicza 400 złotych. 

Przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza a brak majątku

Przy takiej ewentualności spadkobierca nie otrzymuje żadnych środków ze spadku, podobnie jak w przypadku spadku z długami przewyższającymi wartość majątku. Plusem spadku z dobrodziejstwem inwentarza pozostawionego przez spadkodawcę bez majątku jest jednak to, że nie przejmuje się niechcianych długów. Sytuacje, które miały często miejsce przed wspomnianymi już zmianami prawnymi wprowadzonymi w 2015 roku, gdy nie złożyło się stosownego oświadczenia przez 6 miesięcy od śmierci spadkodawcy, na szczęście odeszły już w niebyt.

Spis inwentarza i wykaz inwentarza

Spadkobierca nie ma obowiązku uzyskania spisu i wykazu inwentarza – nie jest to jego obowiązek, lecz prawo. Warto jednak skorzystać z tego rozwiązania, ponieważ łatwiej dogadać się z potencjalnymi wierzycielami, gdy posiada się spis oraz wykaz inwentarza.

Spis inwentarza to dokument sporządzany przez komornika na podstawie postanowienia sądu, który działa na wniosek spadkobiercy. W spisie zawiera się elementy należące do spadku, takie jak środki finansowe, mienie czy też przedmioty zapisów windykacyjnych. Ustalenie wartości każdego z komponentów spadku opiera się na cenach, które obowiązywały w dniu jego otwarcia. Czasami, aby poprawnie wycenić pewnego typu mienie potrzebny jest kontakt z biegłymi rzeczoznawcami. Zwiększa to koszt przyjęcia spadku z dobrodziejstwem inwentarza. 

Na wykonanie spisu inwentarza warto się zdecydować, gdy nie najlepiej kojarzy się sytuację spadkodawcy. Gdy jednak było się jego bliską osobą i  zna się szczegóły pozostawionego majątku czy ewentualnego zadłużenia, można wybrać stworzenie wykazu inwentarza. Wykaz inwentarza ma charakter prywatny i samodzielnie wypisuje się w nim elementy spadkowe oraz ich potencjalną wartość. To rozwiązanie można wybrać nie tylko wtedy, gdy ma się spore rozeznanie w majątku spadkodawcy, ale także w sytuacji, kiedy nie pozostawił on po sobie zbyt wielu elementów spadkowych. W wypadku sporządzania wykazu inwentarza nie warto zatajać informacji dotyczących majątku czy długów pozostawionych przez spadkodawcę. Gdy podobne próby zostaną ujawnione, mogą skutkować utratą ochrony, jaką jest przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza.

Brak testamentu – kto ma pierwszeństwo w dziedziczeniu spadku?

Najważniejszym dokumentem, na podstawie którego rozpatrywane są kwestie spadkowe, jest testament. Przyszły spadkodawca ma prawo umieścić w nim każdego według własnej woli i nie muszą to być wcale członkowie jego rodziny. Możliwe jest także zapisanie w testamencie wielu osób, pomiędzy którymi zostanie podzielony spadek. Sytuacja z prawnego punktu widzenia staje się jednak zdecydowanie trudniejsza, gdy zmarły nie pozostawił po sobie testamentu. W przypadku, gdy nie ma on rodziny, spadek przypada na rzecz skarbu państwa. Gdy ma on rodzinę, pierwszeństwo spadkowe ustalane jest z wykorzystaniem zapisów Kodeksu cywilnego² , który dzieli danych członków rodziny na poszczególne grupy.

• Grupa I. – Zaliczają się do niej dzieci oraz małżonka lub małżonek osoby zmarłej.
• Grupa II. – Gdy spadkodawca nie miał dzieci, bierze się pod uwagę w następnej kolejności rodziców oraz małżonkę lub małżonka spadkodawcy.
• Grupa III. – W tej grupie znajdują się dziadkowie zmarłego oraz jego wnukowie.
• Grupa IV.  – Do ostatniej grupy spadkowej należą pasierbowie.

Przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza to wygodne rozwiązanie i warto się na nie zdecydować, gdy wśród elementów spadku widnieją różnego rodzaju należności wobec wierzycieli. Decydując się na ten typ dziedziczenia, należy jednak pamiętać o kosztach sądowych, komorniczych i notarialnych. Równie ważne jest stworzeniu wykazu i spisu inwentarza, które pomogą w szybszym rozstrzygnięciu sprawy spadkowej. Gdy chce się uniknąć częstych wizyt urzędowych oraz gdy długi spadkowe są wyższe od zawartego w nim majątku, można także złożyć wniosek o odrzucenie spadku.

Źródła:

1. https://www.arslege.pl/termin-zlozenia-oswiadczenia-o-przyjeciu-lub-o-odrzuceniu-spadku/k9/a6973/

2. https://www.arslege.pl/kodeks-cywilny/k9/s2057/