Ustawa o komornikach sądowych i egzekucji 2019

Komornicy sądowi podczas wykonywania swoich zawodowych obowiązków, działają na podstawie przepisów prawa. Określają one nie tylko ich kompetencje i prawa, ale i kompetencje oraz ograniczenia. Z początkiem 2019 roku, zasady te przeszły duże zmiany. Jakie są najważniejsze regulacje wdrożone przez obecną ustawę o komornikach sądowych i egzekucji i co się zmieniło? 

Zawód komornika od lat budzi w polskim społeczeństwie dużo kontrowersji. Z jednej strony pojawiają się głosy, że to dłużnicy zasługują na potępienie długotrwale nie zwracając należnych wierzytelności, a komornicy – jedynie w skuteczny sposób wykonują swoje obowiązki. Z drugiej strony, krytycy wytykają komornikom pojawiające się w mediach doniesienia o nadużyciach lub rzekomo nieprofesjonalnie przeprowadzanych egzekucjach.

Zmiany w przepisach dot. pracy komorników, czyli chęć “przywrócenia zaufania”

Każda ze stron ma tutaj swoje argumenty na poparcie określonych stanowisk. Obecny resort sprawiedliwości stwierdził, że w krytycznych głosach wobec pracy komorników jest dużo prawdy i już w 2016 roku wyraził chęć zreformowania przepisów regulujących ich kompetencje. Intencją, jak mówiono, było przede wszystkim uściślenie niektórych zapisów i usprawnienie procedur związanych z pracą tych funkcjonariuszy publicznych. W opinii obecnego resortu, uchybienia wynikały były z niedopracowanych i później zbyt często zmienianych przepisów, które dotychczas ostatni raz uchwalono w 1997 roku, “poprawiając” je przeszło 50 razy¹ .

Celem, jaki przyświecał Ministerstwu Sprawiedliwości przy tworzeniu zapisów nowej ustawy było “przywrócenie zaufania” zawodowi komornika, które – w opinii autorów nowelizacji – zostało w ostatnich latach zatracone. Przytaczano tutaj, podobnie jak w przypadku pojawiających się w ostatnich latach sceptycznych głosów, przykłady nadużyć ze strony reprezentantów tego zawodu. Czy coś jest na rzeczy? Nie ma wątpliwości, że jest problem z naruszeniami przy pracy komorników. Między 2010 a 2015 rokiem liczba postępowań o odpowiedzialność dyscyplinarną wobec komorników wzrosła z 30 przypadków przed 9 laty do 102, 4 lata temu² .

Resort mówił też o wyeksponowaniu dobra interesu publicznego, jakie ma być nadrzędną wartością dla każdego komornika. Piętnowano postawy spotykane – zdaniem przedstawicieli ministerstwa – wśród komorników, zgodnie z którymi zawód ten ma przynosić jedynie zysk³. Obowiązująca, w momencie pisania tego tekstu, od kilku miesięcy nowelizacja ma to zmienić. Co przyniosła reforma przepisów regulujących zasady funkcjonowania zawodu komornika?

Jakie zmiany przyniosła ustawa o komornikach sądowych i egzekucji?

Na efekty zapowiedzi składanych przez Ministerstwo Sprawiedliwości trzeba było czekać do początku 2019 roku, kiedy w życie weszła nowa Ustawa o komornikach sądowych i egzekucji⁴ . Nowa ustawa regulująca pracę komorników sądowych i procedury podczas ich czynności zaczęła obowiązywać 1 stycznia 2019 roku. Zastępuje ona dotychczasowe przepisy, które wprowadzono przeszło dwie dekady temu – w 1997 roku. Jak wspomniano wcześniej, bieżące przepisy opracowano od podstaw, ponieważ poprzednie regulacje były zbyt często zmieniane. Zdaniem resortu, wprowadzało to zamieszanie.

Nowe przepisy z 2019 roku przewidują przede wszystkim zwiększenie nadzoru urzędu ministra sprawiedliwości nad pracą wszystkich komorników. Co za tym idzie, poszerzono też jego kompetencje w zakresie kontroli. Przejawia się to prawem do zawieszenia lub, w skrajnych przypadkach, usunięcia danego komornika ze stanowiska. Będzie to możliwe w przypadku udowodnienia mu rażących nadużyć lub zaniedbań, które wyrządziły komuś szkodę. Mowa tutaj jednak o, powtórzymy, rażących naruszeniach prawa. Ocena taka będzie wystawiana drogą specjalnego dochodzenia.

Inne, ważne zmiany w przepisach wprowadzonych 1 stycznia 2019 roku, postanowiliśmy podzielić na kilka najważniejszych punktów. W kolejnych akapitach zawarte zostało kolejne 11 kluczowych zmian, jakie wprowadzono do obecnie obowiązującej Ustawy o komornikach sądowych i egzekucji.

1. Wiek i predyspozycje do wykonywania zawodu

Nowe przepisy wprowadzają surowsze wymagania wobec osób, które chcą wykonywać zawód komornika. Pierwszym kryterium, które podległo zaostrzeniu, jest wiek. Od 2019 roku komornikiem mogą zostać  jedynie osoby, które ukończyły 28 lat. Zmieniła się też górna granica wiekowa (wynosi 65 lat). Na tle dotychczasowego przedziału wiekowego, wynoszącego 26-70 lat, widać zatem zmianę zarówno w granicy dolnej, jak i górnej.

Co więcej, jeżeli komornicy, którzy ukończyli już 65 lat, zostali powołani do pracy w dniu wejścia ustawy (1 stycznia 2019), to ich powołanie na stanowisko wygasa do 2 lat od tego momentu. Nie może to jednocześnie nastąpić później niż w momencie ukończenia 70. roku życia, dlatego komornikiem można przestać być nawet szybciej, niż po wspomnianym okresie 2 lat. Wspomniane obostrzenia dotyczą jedynie najbardziej sędziwych wiekiem komorników.

Jaka jest intencja autorów Ustawy o komornikach sądowych i egzekucji? Wyższa granica dolna akcentuje oczekiwanie od komorników dużego i pełnego doświadczenia przed podjęciem się zawodu. Niższy wiek maksymalny to z kolei ukłon w stronę wymagań związanych z pełnieniem codziennych obowiązków przez komornika. Ustawodawca uznał, że 65 rok życia jest optymalną granicą, powyżej której podołanie wyzwaniom stawianym przed komornikiem może być utrudnione.

I z tym wiąże się kolejne, drugie kryterium wobec komornika – ogólna sprawność psychofizyczna. Komornik pracuje w terenie, co wymaga od niego sprawności fizycznej przy np. długim przebywaniu na nogach i narażeniu na stres. Ważna jest zatem także sprawność psychiczna w przypadku problematycznych egzekucji, gdzie np. dłużnik stawia opór, próbuje sprowokować komornika do agresji lub w inny sposób utrudnia jego czynności służbowe. Ustawodawca uznaje zawód komornika za trudny i wymagający, który wykonywać powinny osoby tylko szczególnie odporne na wspomniane niepożądane czynniki.

2. Wykształcenie i przygotowanie merytoryczne komornika

Trzecim i ostatnim kryterium w kwestii wymogów wobec komorników jest wykształcenie. Od teraz niezbędne jest posiadanie przez niego wyższego wykształcenia prawniczego. Co ciekawe, wymóg ten dotyczy nie tylko osób dołączających do zawodu po 1 stycznia 2019 roku, ale i wszystkich innych aktywnych zawodowo komorników. Poczynając od daty wejścia w życie obecnie obowiązujących przepisów, każdy komornik bez wykształcenia prawniczego musi w ciągu kolejnych 7 lat (czyli do 31 grudnia 2025) ukończyć takie studia.

Jeżeli aktywny zawodowo komornik tego nie uczyni – straci prawo do wykonywania zawodu. Intencją jest zwiększenie profesjonalizmu u komorników, stawiając wobec nich surowsze wymagania pod kątem przygotowania i wiedzy merytorycznej. Autorzy obecnych przepisów chcą wyeliminować z grupy zawodowej komorników osoby, które stwarzają wątpliwości pod kątem merytorycznego przygotowania do zawodu. Dowodzić miałoby temu chociażby nieposiadanie wykształcenia wyższego – prawniczego lub, co gorsza, brak takiego wykształcenia wyższego w ogóle.

3. Regulacje związane z obszarem działalności komornika

Ustawa o komornikach sądowych i egzekucji reguluje również zasady związane z obszarem działania każdego z komorników. Zakłada ona, że każdy z nich ma działać głównie w swoim tzw. rewirze. Priorytetowo ma on traktować wszystkie pojawiające się na jego terenie sprawy. Jeżeli każda z nich zostanie uregulowana, dopiero wtedy po 6 miesiącach komornik będzie miał możliwość wzięcia na siebie, na wniosek wierzyciela, spraw spoza rewiru, w dowolnym innym regionie Polski.

Takie postępowania komornicze będą dodatkowo premiowane. Prowadzić je będzie można tylko w tzw. granicach apelacji. To nie wszystko. Od 1 stycznia 2019 roku każdy komornik działający na terenie Polski nie będzie mógł przyjmować w każdym roku kalendarzowym więcej niż 2,5 tysiąca spraw z wyboru wierzyciela. Brana pod uwagę będzie przy tym skuteczność komornika pod kątem pomyślnie przeprowadzonych egzekucji. Nie będzie mogła ona wynosić mniej niż 35%, a wszystkich spraw nie może być więcej niż 5 tysięcy.

W przeciwnym razie, komornik nie będzie mógł przyjmować więcej spraw spoza swojego rewiru. Jak nietrudno się domyślić, obostrzenia te dotyczą, omawianego przez przedstawicieli Ministerstwa Sprawiedliwości, ograniczenia działań motywowanych zyskiem. Komornicy mają “dopilnować” w pierwszej kolejności swojego obszaru działania i skupić się na skuteczności, a dopiero w następnej kolejności – zdaniem ustawodawcy – mogą poświęcać uwagę dodatkowym sprawom spoza rewiru.

4. Przejrzystość majątkowa komornika

Kolejnym ważnym aspektem, uregulowanym przez Ustawę o komornikach sądowych i egzekucji, są wymagania dotyczące sytuacji majątkowej każdego z komorników. Ustawodawca oczekuje od reprezentantów tego zawodu transparentności i przejrzystości nie tylko w działaniach służbowych, ale i informacji o sposobie gromadzenia prywatnych funduszy. Przede wszystkim, każdy komornik będzie musiał pamiętać o regularnie składanych oświadczeniach majątkowych, wokół których określono następujące zasady.

Oświadczenie majątkowe komornika będzie musiało przedstawiać informacje o dokładnej wysokości uzyskiwanych dochodów. Niezbędne będzie wskazanie ich źródła. Nie bez powodu mowa tutaj o liczbie mnogiej w kontekście dochodów – w oświadczeniu komornik będzie musiał wykazać wszystkie, ewentualne, dodatkowe źródła utrzymania poza swoją główną działalnością. Sposoby pozyskiwania dodatkowych dochodów są jednak od 2019 roku bardzo ograniczone.

Komornik nie może już wykonywać żadnej działalności gospodarczej. Dozwolona jest działalność naukowo-dydaktyczna, czyli z zakresu przeprowadzania egzekucji i wszelkich obowiązków związanych z pracą w kancelarii. Ministerstwo Sprawiedliwości w ten sposób upodabnia zasady związane z działalnością komorników do sędziów czy adwokatów. Intencją jest tutaj przede wszystkim uniknięcie ryzyka wystąpienia tzw. konfliktu interesów.

Co więcej, każde oświadczenie majątkowe składane przez komornika będzie zawsze sporządzane w dodatkowej kopii. Jest ona przekazywana właściwemu urzędowi skarbowemu. W ten sposób, oświadczenie majątkowe każdego komornika będzie jawne. Wgląd do niego będzie swobodny w podobnym stopniu co znów – w przypadku np. sędziów i prokuratorów. Ustawodawca dąży zatem, pod kątem wymagań majątkowych, do zrównania wymogów pod tym względem zawodów prawniczych i komorników.

5. Ustawa o komornikach sądowych i egzekucji – nowe zasady związane z aplikacją komorniczą

Ustawa o komornikach sądowych i egzekucji wprowadziła też dużo nowego w zakresie przygotowania kandydatów na komornika do swojego przyszłego zawodu. Aplikacja komornicza ma stawiać większy nacisk na przedstawienie i przyswojenie zasad związanych z rzetelnym, praworządnym i etycznym wykonywaniem obowiązków służbowych komornika. Ustawodawca chce też przekształcić same egzaminy na uzyskanie uprawnień do wykonywania zawodu komornika.

Egzaminy mają obejmować m.in. zasady związane z wykonywaniem obowiązków komornika, a także kwestie związane z wiedzą teoretyczną na temat ustroju systemu sądowniczego. Mają one też zawierać pytania na temat prawa karnego materialnego. Wspomniane wytyczne dotyczą wszystkich egzaminów przeprowadzonych i przeprowadzanych po dniu wejścia w życie opisywanej w artykule ustawy.

6. Obowiązek rejestrowania swoich działań

Samo pilnowanie przez komornika tego, aby działać zgodnie z obowiązującymi go zasadami i przepisami, to w opinii ustawodawcy zbyt mało. Ustawa o komornikach sądowych i egzekucji nałożyła obowiązek rejestrowania wszystkich czynności służbowych podczas przeprowadzania egzekucji. Zapis przebiegu egzekucji ma być zawsze dołączany do akt postępowania i pełnić funkcję posiłkowego materiału dowodowego.

Celem wprowadzenia tego przepisu jest zabezpieczenie informacji o faktycznym przebiegu egzekucji w sytuacji gdy np. dłużnik objęty działaniami komornika składa skargę. Dotyczyć one mogły zarówno rzekomych uchybień pod kątem formalnych, jak i kultury osobistej komornika czy sposobu informowania o przebiegu trwającej egzekucji.

Dotychczas, często dochodziło do sytuacji, w której sąd spotykał się ze “słowem przeciwko słowu”. Skonfrontowanie dwóch sprzecznych wersji wydarzeń było utrudnione, gdy komornik dopuścił się uchybień pod kątem sporządzonych pisemnie formalności. Teraz, nagranie ma pomóc rozstrzygnąć, czy dana skarga jest zasadna i czy komornik pamiętał o regułach obowiązujących go podczas czynności.

7. Obecność policji przy otwarciu mieszkania, informowanie dłużnika o prawie do złożenia skargi

Ustawa o komornikach sądowych i egzekucji nakłada na komorników bezwzględny obowiązek wezwania na miejsce policji do asysty jeżeli mieszkanie lub inna nieruchomość należąca do dłużnika muszą zostać przymusowo otwarte. Mowa tutaj o sytuacjach, w których np. dłużnik odmawia komornikowi wejścia do środka. Komornik w trakcie prowadzenia egzekucji musi też zawsze poinformować dłużnika o przysługującym mu prawie do złożenia skargi na czynności komornika.

Wówczas będzie on musiał wręczyć osobie, na której prowadzona jest egzekucja, stosowne pismo. Formularz należy sporządzić według ogólnie przyjętego wzoru. Co więcej, komornik powinien poinformować osobę, wobec której przeprowadza egzekucję, do jakiego sądu ma zostać wysłana ewentualna skarga. Ma to usprawnić nie tylko proces wpływania takiego dokumentu do stosownego sądu, ale i w efekcie rozpatrywanie takiej sprawy przez kompetentny sąd.

8. Precyzyjne określenie mienia, które nie podlega zajęciu komorniczemu

Dotychczasowy porządek prawny budził niekiedy wątpliwości w sprawie mienia, które nie podlega zajęciom komorniczym. Nowa Ustawa o komornikach sądowych i egzekucji kategorycznie zabrania konfiskowania – w założeniach – jaśniej przedstawionego mienia, które jest niezbędne do codziennej egzystencji dłużnika. Mowa tutaj na przykład o kuchence, pralce, odkurzaczu, lodówce, mikrofalówce, łóżku i tym podobnych.

Nowe przepisy mają ograniczyć ryzyko pojawienia się sytuacji, w których komornicy niesłusznie przejmują mienie domowe, zakładając np., że nie jest ono niezbędne do funkcjonowania dłużnika. Nowa Ustawa o komornikach sądowych i egzekucji ma już takich wątpliwości więcej nie budzić. Ustawodawca chce w ten sposób stworzyć mechanizm, który pozwala na uniknięcie potencjalnych nieporozumień komplikujących i wydłużających postępowanie komornicze.

9. Zwiększony nadzór sądów rejonowych nad komornikami

Ważną zmianą związaną z funkcjonowaniem zawodu komornika jest też kontrola sądów rejonowych. Ustawa o komornikach sądowych i egzekucji zwiększa zakres działań, jaki te organy mogą sprawować nad każdym z czynnych zawodowo komorników w celu monitorowania ich pracy. W ten sposób, nadzór będzie bardziej bezpośredni i odpowiadający obszarowi działania danego komornika. Zmiana ta, według ustawodawcy, ma też okazać się pomocna dla osób, które czują się pokrzywdzone egzekucją.

Od 1 stycznia 2019 roku prezesi sądów rejonowych mają prawo do zawieszenia w czynnościach na 30 dni działającego na ich obszarze komornika. Mogą przy tym także wnioskować do Ministra Sprawiedliwości o odwołanie danego komornika ze stanowiska, jeżeli np. w rażący sposób naruszył on prawo. Warto dodać, że po zmianach wprowadzonych przez rząd Prawa i Sprawiedliwości 4 marca 2016 roku, Minister Sprawiedliwości to zarazem Prokurator Generalny – obecnie, w osobie Zbigniewa Ziobry.

To jednak nie wszystko. Kompetencje, jakie Ustawa o komornikach sądowych i egzekucji nadaje prezesom sądów rejonowych, wiążą się też z restrykcyjnie określonymi obowiązkami. Każda osoba pełniąca tę funkcję będzie zobligowana do podjęcia działań wobec komornika, jeżeli przekazane zostaną jej informacje o naruszeniach, których komornik się dopuszcza. Jeżeli prezes sądu rejonowego również dopuści się zaniedbań podczas prowadzenia nadzoru nad działaniami komornika, obowiązujące od 2019 roku przepisy zezwalają na ukaranie go – z usunięciem ze stanowiska włącznie.

10. Kontrolowanie pracy komorników i odpowiedzialność służbowa

Ustawa o komornikach sądowych i egzekucji w widoczny sposób poszerza listę przewinień, za jakie komornicy będą musieli odpowiadać dyscyplinarnie. W przypadku, gdy dane nadużycie się potwierdzi, postępowanie wobec komornika ma być, jak określa resort sprawiedliwości, sprawniejsze. Zwiększyć ma się też częstotliwość przeprowadzanych kontroli w kancelariach komorniczych. Zamiast co 4 lata, jak określały dotychczasowe przepisy, będą teraz przeprowadzane dwa razy częściej – co dwa lata. Ważnym punktem kontroli będą działania naczelnika urzędu skarbowego, który dokona weryfikacji sytuacji finansowej danej kancelarii z ostatnich 2 lat.

Obowiązujące od 2019 roku przepisy określają też tzw. kontrolę incydentalną. Można ją przeprowadzić w dowolnym momencie, niezależnie od harmonogramu dotyczącego wyżej wspomnianych kontroli mających miejsce odtąd co dwa lata. Kontrolę incydentalną, przy pomocy biegłego rewidenta, będzie mógł zainicjować sam Minister Sprawiedliwości. Ponadto, prawo do tego będzie miał także prezes sądu rejonowego odpowiadającego rewirowi komornika.

Warto wspomnieć też o kwestii odpowiedzialności służbowej. Komornik od teraz ma ograniczony zakres działania w kwestii współpracy z asesorami. Działa on osobiście i nie może już zlecać wybranych czynności. Asesor będzie mógł uzyskać tego typu zlecenie tylko w ramach szkolenia, przy czym komornik będzie za to ponosić pełną odpowiedzialność. Włącznie z odpowiedzialnością odszkodowawczą.

Według intencji ustawodawcy, takie zapisy mają ograniczyć sytuacje, w których niektórzy komornicy unikali swoich obowiązków poprzez “wyręczanie się” asesorami. Ci formalnie wykonywali obowiązki związane z egzekucją komorniczą.  Sam funkcjonariusz mógł w tym czasie robić co innego, a nawet przebywać na urlopie. Co gorsza, w przypadku takiego “przekazania obowiązków”, odpowiedzialność asesorów za swoje czyny była ograniczona. Teraz, ma się to – przynajmniej według założeń – zmienić.

11. Ustawa o komornikach sądowych i egzekucji – opłaty egzekucyjne

Na koniec tego artykułu szczegółowo analizującego zmiany prawne, jakie wdrożyła Ustawa o komornikach sądowych i egzekucji, pora wspomnieć jeszcze o kwestii kosztów. Komornicy podczas wypełniania swoich obowiązków pobierają bowiem np. tzw. opłaty egzekucyjne. Od 1 stycznia 2019, zmienia się ich status. Teraz, są to daniny publiczne. W ten sposób, środki pozyskane w ten sposób będą zasilać bezpośrednio budżet państwa. Dotychczas, opłaty egzekucyjne stanowiły jedynie zysk dla komorników. Teraz nie działają oni już “na własną rękę”.

Ponadto, zmieniają się też zasady związane z naliczaniem zarobków komornika. Ich wysokość będzie stanowiła procentową kwotę pobranych opłat. W zależności od kwoty tych opłat, udział procentowy może wynieść od 99% do 60%. Co warto dodać, czynności komornicze nie będą podlegać opodatkowaniu podatkiem VAT. Kwestię tę ustalono drogą porozumienia między resortem finansów a resortem sprawiedliwości.

To nie wszystko. Obowiązujące od 1 stycznia 2019 roku przepisy zmieniają też wysokość opłat. Mowa tutaj zarówno o opłatach minimalnych, jak i maksymalnych i stałych. Ustalane są one już nie na podstawie obliczenia procentowego ułamka przeciętnego wynagrodzenia, lecz na podstawie ustalonych prawnie kwot. Opłata w najniższym zakresie nie może wynosić mniej niż 150 złotych. W maksymalnym z kolei, nie może przekroczyć 50 tysięcy złotych.

Jeżeli egzekucja komornicza dotyczy świadczeń pieniężnych, to obowiązuje teraz jednolita stawka. Wynosi ona zawsze 10% egzekwowanego roszczenia. Resort sprawiedliwości zastąpił tym samym dotychczasowe wartości, które w zależności od okoliczności wynosiły 8% lub 15%.

Źródła:

1. http://prawo.sejm.gov.pl/isap.nsf/DocDetails.xsp?id=WDU19971330882

2. https://www.rp.pl/Komornicy/303039969-Komornicy—przelomowe-zmiany-w-sluzbie.html

3. http://centrumprasowe.pap.pl/cp/pl/news/info/132874,,ms-przelomowe-zmiany-w-sluzbie-komornikow-nowe-ustawy-wchodza-w-zycie-(komunikat)

4. http://prawo.sejm.gov.pl/isap.nsf/DocDetails.xsp?id=WDU20180000771