Ustawa o kredycie konsumenckim — omówienie

Jak to jest, że niektórzy tłumaczą nam prawo zrozumiale i przystępnie, podczas gdy inni kompletnie tego nie potrafią? Jeden z moich wykładowców stwierdził kiedyś, że istnieją tylko dwa języki, którymi w powyższym kontekście można się skutecznie i precyzyjnie posługiwać: prawny i prawniczy. Kusiło mnie wtedy, aby go zapytać: „Panie profesorze, a po ludzku o prawie to już nie można?”. Otóż można, a nawet trzeba. Właśnie dlatego, dziś piszemy o ustawie o kredycie konsumenckim w przystępny i czytelny sposób. To co, zaczynamy?

Ustawa o kredycie konsumenckim, jako podstawa prawna

Prawo nie znosi próżni. Dlatego też wszystko w tej dziedzinie ma jakieś źródło. Każdy najmniejszy dokument, umowa, czy porozumienie, oparte są na treści konkretnego kodeksu lub ustawy. Nie inaczej, jest w przypadku kredytów konsumenckich udzielanych dziś w dziesiątkach instytucji finansowych w Polsce.

Aktualna ustawa o kredycie konsumenckim obowiązuje w Polsce od 12 maja 2011 r. i bardzo dokładnie określa:

1. Zasady i tryb zawierania umów o kredyt konsumencki;
2. Obowiązki stron, czyli kredytobiorcy, kredytodawcy i pośrednika kredytowego;
3. Konsekwencje nieprzestrzegania powyższych zapisów;

Nowelizacja ustawy w 2016 roku wprowadziła zmiany głównie w kwestiach związanych z RRSO. Najnowsze zmiany zaszły jednak w odpowiedzi na tzw. ustawę antylichwiarską. Aktualna ustawa o kredycie konsumenckim definiuje także niezbywalne prawa konsumenta.

To ona jest dziś głównym gwarantem bezpieczeństwa i zapewnia podstawę dochodzenia swojej racji przed sądem. Właśnie dlatego, przed zaciągnięciem jakiegokolwiek zobowiązania, warto zapoznać się z treścią ustawy o kredycie konsumenckim — to leży w interesie każdego zainteresowanego takim świadczeniem.

Bądźmy szczerzy, starożytni Rzymianie mieli rację, mówiąc: ignorantia iuris nocet (łac. nieznajomość prawa szkodzi). Proszę się jednak nie martwić — wszyscy tutaj obecni są całkowicie bezpieczni! Poniżej przyjemnie i krok po kroku tłumaczymy co, gdzie i jak!

Kredyt konsumencki — definicje

Zacznijmy od podstaw. Większość zapytanych na ulicy kredyt konsumencki rozumie zapewne jako każdą dowolną pożyczkę. Koniec końców, to przecież pieniądze „na konsumpcje”, czyż nie? To jednak nie prawda. Otóż kredyt konsumencki zaciągany jest na określony cel, który wskazuje osoba go zaciągająca. Może to być np. zakup samochodu lub przeprowadzenie generalnego remontu mieszkania. Jeśli mowa o kredycie konsumpcyjnym, to do takiej formy zobowiązania nie jest potrzebne wskazanie celu.

Zgodnie z treścią omawianej ustawy, za kredyt konsumencki uważa się każdą pożyczaną kwotę, która nie przekracza pułapu 255 550 zł (lub jego równowartości w obcej walucie) i udzielana jest w ramach działalności rynkowej konkretnego podmiotu¹.

Kredyt konsumencki, a hipoteka

Koniecznie musimy jeszcze rozdzielić sobie pojęcie kredytu konsumenckiego od hipotecznego. Ktoś mógłby teraz zapytać: „Ale jak to? A to nie jest to samo, o ile suma nie przekracza wspomnianego wcześniej pułapu 255 tys. złotych?” Otóż odpowiedź brzmi: nie.

Kredyt konsumencki to nie to samo co kredyt hipoteczny. To w zasadzie dwie odrębne kategorie produktu. Co zatem z oprocentowanymi pożyczkami na remont domu lub lokalu mieszkalnego bez hipoteki? To bardzo proste. Zapisy ustawy o kredycie konsumenckim obejmują każdy kredyt niezabezpieczony hipoteką — mieszczący się w limicie 255 550 zł.

Art. 2. ustawy stwierdza, że jej zapisy stosuje się również wobec umów spółdzielczej kasy oszczędnościowo-kredytowej oraz wobec przyrzeczenia udzielenia świadczenia wewnątrz organizacji. ²

Kto jest kim — czyli jak ustawa rozumie strony umowy?

Zanim zagłębimy się w trzewia ustawy, warto sobie jeszcze dla porządku wyjaśnić, kogo możemy spotkać na ścieżce do kredytu konsumenckiego:

• Kredytobiorca — to inaczej konsument, czyli osoba, która skonsumuje pożyczane fundusze. Dla przykładu: Art. 221 Kodeksu Cywilnego definiuje taką jednostkę, jako osobę fizyczną, która prowadzi z przedsiębiorcą czynności prawne, niezwiązane bezpośrednio z działalnością gospodarczą lub zawodową.
• Kredytodawca — to inaczej przedsiębiorca, czyli każda instytucja finansowa (bank, kasa spółdzielcza, czy firma pożyczkowa) jak i osoba fizyczna, która pożycza konsumentowi fundusze w zakresie swojej działalności gospodarczej.
• Pośrednicy kredytowi — to inaczej agenci, którzy zarabiają na pośredniczeniu pomiędzy kredytodawcą a konsumentem. Dokonują oni czynności faktycznych oraz prawnych związanych z procesem zawierania umowy o kredyt konsumencki. Ich pracę reguluje ustawa, która nakłada m.in. obowiązek posiadania wpisu do odpowiedniego rejestru pośredników kredytowych ³.

Większe znaczenie ma tutaj nie to, kto udziela, a to, komu udzielane są środki. Zawsze musi to być osoba prywatna, wydająca środki na prywatne cele. Przedsiębiorcom prawa konsumenckie zwykle nie przysługują.

Jakich umów dotyczy ustawa o kredycie konsumenckim?

Ze względu na to, że mówimy tutaj o pewnej kategorii kredytów udzielanych na naszym rynku, to najprościej będzie sprowadzić ten zbiór do trzech prostych punktów. Zapisy ustawy jasno pokazują, że są to:

1. Pożyczki i chwilówki;
2. Kredyty — w rozumieniu przepisów prawa bankowego, gdzie konsument zobowiązał się do zwrotu spełnionego świadczenia (zarówno te odnawialne, jak i te zaciągane wobec osoby trzeciej);
3. Umowy o odroczeniu terminu spłaty świadczenia pieniężnego (o ile konsument zobowiązał się do poniesienia jakichkolwiek kosztów związanych z umową).

Gdzie ustawa o kredycie konsumenckim działa jedynie częściowo?

Być może kogoś to zaskoczy, ale to jeszcze nie koniec. Ustawa o kredycie konsumenckim może działać wobec szczególnie wymienionych wyjątków, które najczęściej jednak dotyczą detali przy rachunku oszczędnościowo rozliczeniowym.

Zapisy tej ustawy stosuje się także wobec:

• Umów ze spłatą na żądanie, jak i po upływie wyznaczonego terminu (jeden lub trzy miesiące);
• Umów przewidujących odroczenie płatności (BNPL) lub zmianę sposobu spłaty, w przypadku gdy konsument zwleka ze spłatą zadłużenia;
• Przekroczenia środków pieniężnych na rachunku oszczędnościowo-rozliczeniowym;

Czego ustawa nie obejmuje?

No właśnie. To bardzo dobre pytanie, ponieważ z poprzedniego punktu zdawać by się mogło, że podlega jej w zasadzie wszystko. Oczywiście tak nie jest. Jak się okazuje, im dalej w las tym ciemniej i takich elementów jedynie przybywa. Dlatego też poniżej przedstawiamy skrótowy zapis w punktach, czego ustawa o kredycie konsumenckim nie obejmuje:

• Odwróconych kredytów hipotecznych. Polecamy: Odwrócona hipoteka – jak działa?
• Leasingów i najmu — o ile umowa nie zobowiązuje do nabycia przedmiotu umowy;
• Umów bez oprocentowania czy innych kosztów (np. darmowych pożyczek gotówkowych);
• Świadczeń usług maklerskich — zawieranych z podmiotami, o których mowa w art. 3 ustawy z 29 lipca 2005 roku o obrocie instrumentami finansowymi;
• Umów o kredyt będących wynikiem ugody — powstałej na drodze sądowej lub pozasądowego postępowania w sprawie sporów konsumenckich;
• Kredytów udzielanych zatrudnianym pracownikom w ramach działalności dodatkowej — chodzi o te akty prawne, w których kredytobiorca nie płaci żadnego oprocentowania lub jeśli rzeczywista roczna stopa oprocentowania umowy jest niższa od powszechnie stosowanych na rynku;
• Umów o kredyt w rachunku oszczędnościowo-rozliczeniowym konsumenta, który jest spłacany od jednego do trzech miesięcy.

Ustawa o kredycie konsumenckim — omówienie

Uff… wygląda na to, że dotarliśmy. Teraz znasz już wszystkie niezbędne definicje i wiesz „gdzie, co i jak”. Możemy spokojnie zatem przejść do treści ustawy o kredycie konsumenckim.

Generalnie, w całej ustawie widać bardzo silny nacisk na czytelność komunikatów oraz łatwy dostęp do informacji. Kredytobiorca nie może mieć problemów z dostępem do kluczowych informacji. Jeżeli więc zostaną one zatajone lub ukryte, to będziemy mieli do czynienia z nieuczciwą praktyką obarczoną sankcjami prawnymi. O karach, jakie przewiduje prawo w takich wypadkach, piszemy jednak na końcu artykułu.

Obowiązek informacyjny kredytodawcy

Jak wynika z ustawy, kredytodawca na swoich reklamach zobowiązany jest podać w sposób jednoznaczny i zrozumiały najważniejsze informacje dla klienta:

1. Całkowitą kwotę kredytu;
2. Rzeczywistą roczną stopę oprocentowania;
3. Stopę oprocentowania kredytu – łącznie z informacją o tym, czy jest to stopa stała, zmienna czy też zastosowanie mają obydwie te stopy; informacje te podaje się wraz z wyodrębnieniem opłat uwzględnianych w całkowitym koszcie kredytu;
4. Przykład reprezentatywny – Przy określaniu tego parametru należy określić warunki umowy o kredyt konsumencki, na których kredytodawca lub pośrednik kredytowy spodziewa się zawrzeć co najmniej dwie trzecie umów danego rodzaju.
5. W niektórych przypadkach kredytodawca lub pośrednik, musi dodatkowo umieścić czas obowiązywania umowy wraz z całkowitą kwotą do zapłaty oraz wysokością rat.

W przypadku gdy pośrednik kredytowy współpracuje z kredytodawcami, musi także pojawić się informacja o nazwach tych instytucji finansowych. Dużo tego, prawda? Całkowicie się zgadzamy, jednakże to wszystko ma za zadanie zabezpieczać interes konsumenta przed nieuczciwymi praktykami na rynku.

Portal Czerwona Skarbonka stara się edukować konsumentów, m.in. poprzez naszą listę ostrzeżeń. Zanim zaciągniesz jakąkolwiek pożyczkę, sprawdź koniecznie, czy podmiot, któremu zamierzasz zaufać, nie stanowi dla Twoich finansów zagrożenia. W sieci zawsze warto być czujnym!

Przed zawarciem umowy o kredyt konsumencki

Jak już wspomnieliśmy na początku, omawiana ustawa kładzie silny nacisk na ochronę interesów konsumenta. Dokument posiada nawet odrębny rozdział, w całości poświęcony prawom kredytobiorcy zapewniającym dostęp do wszelkich istotnych informacji ².

Dla przykładu, art. 11. zobowiązuje przedsiębiorcę do udzielenia klientowi wszelkich niezbędnych wyjaśnień dotyczących informacji przekazanych przed zawarciem umowy. Chodzi tu np. o przyrzeczenie udzielenia, czy kwestie związane z odroczeniem spełnienia świadczenia. Ustawa co kilka paragrafów podkreśla, że wszystkie informacje muszą być formułowane w sposób jasny, przejrzysty i czytelny. Krótko mówiąc, taki, który umożliwi konsumentowi podjęcie świadomej decyzji w sprawie umowy o kredyt konsumencki.

Instytucja pożyczkowa i podmiot oraz osoby w nich zatrudnione są obowiązane nie upubliczniać informacji stanowiących tajemnicę bankową. Przetwarzanie tych informacji przez instytucję pożyczkową i podmiot może być wykonywane wyłącznie w celu oceny zdolności kredytowej konsumenta, o której mowa w art. 9, i analizy ryzyka kredytowego.

„Art. 59f. Kto, będąc obowiązanym do zachowania w tajemnicy informacji, o których mowa w art. 59c ust. 1, ujawnia lub wykorzystuje te informacje niezgodnie z upoważnieniem określonym w ustawie, podlega grzywnie do 1 000 000 złotych i karze pozbawienia wolności do lat 3”.

Jakie prawa kredytobiorcy zapewnia ustawa o kredycie konsumenckim?

Omawiany dokument zapewnia szereg praw, które przysługują kredytobiorcy na czas całego procesu związanego z pozyskaniem jak i spłatą kredytu konsumenckiego. Czego zatem masz prawo zażądać? Wyjaśnia poniższa infografika.

Jak widać kluczowe prawa konsumenta to:

• prawo do informacji,
• możliwość odstąpienia od umowy (bez podawania przyczyny),
• prawo do wcześniejszej spłaty kredytu,
• przysługujący proporcjonalny zwrot prowizji (w razie przedterminowej spłaty),
• skorzystanie z sankcji kredytu darmowego na podstawie art. 45 ustawy o kredycie konsumenckim.

A co z gwarantem zwrotu kredytodawcy spełnionego świadczenia?

Zgodnie z Art. 9. 1., przed zawarciem umowy, kredytodawca zobowiązany jest ocenić Twoją zdolność kredytową. Warto o nią dbać, ponieważ to od niej zależy, czy instytucja przyzna Ci kredyt, czy też nie. Biuro Informacji Kredytowej (BIK), do którego zapewne zwróci się przedsiębiorca, posiada wszelkie informacje o Twoich poprzednich zobowiązaniach finansowych oraz tym jak przebiegała spłata spełnionego świadczenia.

Przedsiębiorca udzielający kredytu musi mieć zagwarantowane, że odzyska pieniądze. W szczególności, gdy jego biznes opiera się na pobieranym od pożyczki procencie. Właśnie dlatego, na żądanie takiej instytucji, konsument musi udzielić wszelkich niezbędnych dokumentów i informacji, potrzebnych przy ocenie zdolności kredytowej.

Jeśli Twoja historia kredytowa składa się z poważnych opóźnień w spłacie długów, to w zasadzie możesz pożegnać się z kredytem. Oczywiście, są od tego wyjątki. Dlatego też, jeżeli potrzebujesz zastrzyku gotówki, a Twoja historia kredytowa nie jest w najlepszej kondycji, warto sprawdzić pożyczki bez BIK.

Co, jeśli kredytodawca nam odmówi?

Jeżeli dojdzie do takiej sytuacji, ustawa o kredycie konsumenckim przewiduje, że musisz zostać bezpłatnie poinformowany o przyczynach. Kredytodawca powinien podać źródło informacji, na podstawie których zapadła decyzja o odmowie oraz zamieścić otrzymane z bazy danych wyniki.

Tym samym, ustawa zapewnia konsumentom informacje zwrotne, które to pomagają we właściwym rozeznaniu się w sytuacji. Koniec końców konsument pozostaje bezstratny – przynajmniej na poziomie informacyjnym. No dobrze, przyjmijmy jednak, że każda ze stron dopełniła wszelkich formalności, a Ty otrzymasz świadczenie. Jak zatem powinna wyglądać umowa o kredyt konsumenckim w rozumieniu przepisów ustawy?

Ustawa o kredycie konsumenckim — wzór umowy

Nikogo pewnie to nie zaskoczy, ale umowa o kredyt konsumencki powinna być zawarta w formie pisemne. Nie jest to jednak jedyny wymóg. Pozostaje zatem zapytać, jak ona ma wyglądać?

Zgodnie z treścią ustawy, umowa o kredyt konsumencki powinna zawierać:

1. Dane kontaktowe stron;
2. Rodzaj kredytu;
3. Czas obowiązywania umowy;
4. Wysokość całkowitej kwoty kredytu;
5. Terminy i sposób wypłaty kredytu;
6. Stopę oprocentowania kredytu i warunki jej stosowania wraz z podaniem indeksu lub stopy referencyjnej;
7. RRSO oraz całkowitą kwotę do zapłaty;
8. Zestawienie terminów i zasad płatności odsetek oraz wszelkich innych kosztów kredytu (w przypadku gdy kredytodawca lub pośrednik kredytowy udziela karencji w spłacie kredytu);
9. Informację o innych kosztach, które konsument jest zobowiązany ponieść
10. Roczną stopę oprocentowania zadłużenia przeterminowanego, warunki jej zmiany oraz ewentualne inne opłaty z tytułu zaległości w spłacie kredytu;
11. Skutki braku płatności;
12. Termin, sposób i skutki odstąpienia konsumenta od umowy, obowiązek zwrotu kredytu oraz odsetek, a także kwotę odsetek należnych w stosunku dziennym;
13. Prawo konsumenta do spłaty kredytu przed terminem oraz procedurę spłaty kredytu przed terminem;
14. Warunki rozwiązania umowy;
15. Informację o możliwości korzystania z pozasądowego rozstrzygania sporów oraz zasadach dostępu do tej procedury, jeżeli takie prawo przysługuje konsumentowi;
16. Wskazanie organu nadzoru właściwego w sprawach ochrony konsumentów.

Oczywiście, powyższe 16 punktów to tylko niezbędna oś takiej umowy. W przypadku kredytów konsumenckich jest wiele zmiennych, które można np. negocjować. Istnieje także kredyt wiązany, który również posiada odrębne wytyczne. Właśnie dlatego w tym miejscu odsyłamy do właściwej treści ustawy o kredycie konsumencki ².

Ustawa o kredycie konsumenckim — odstąpienie od umowy

No dobrze, wiesz już, jak powinna wyglądać umowa o kredyt konsumencki oraz jakie przysługują Ci prawa. Co jednak jeżeli zdecydujesz się od niej odstąpić? Z art. 53. 1. jasno wynika, że masz na to 14 dni. Wystarczy, że przed upływem tego terminu, złożysz oświadczenie pod jeden z adresów wskazanych przez kredytodawcę lub pośrednika kredytowego.

Najważniejsze jest jednak chyba to, że odstępując od umowy, nie ponosimy żadnych kosztów, za wyjątkiem odsetek za okres od wypłaty kwoty do dnia spłaty kredytu. Całkiem wygodnie, prawda?

Ustawa o kredycie konsumenckim definiuje też obowiązki po stronie konsumenta.

• Kiedy rozwiążesz umowę kredytu, masz obowiązek zwrócić kredytodawcy udostępnioną kwotę wraz z odsetkami, nie później niż w ciągu 30 dni od chwili złożenia oświadczenia o odstąpieniu.
• Za dzień spłaty kredytu uznaje się dzień przekazania środków pieniężnych kredytodawcy przez konsumenta.

No dobrze, a co w przypadku, gdy chcemy odstąpić od umowy z tytułu wcześniejszej spłaty zobowiązania?

Wcześniejsza spłata kredytu konsumenckiego

Omawiana ustawa jasno określa, że jako konsumenci mamy prawo do spłaty całości lub części kredytu przed terminem określonym w umowie. Art. 49. 1. mówi, że w przypadku spłaty całkowitej kwoty kredytu przed terminem, jego koszt ulega obniżeniu. O ile? Konkretnie spadną te koszty, które dotyczą okresu, o który skrócono czas obowiązywania umowy.

W niektórych sytuacjach kredytodawca może sobie zastrzec w umowie, że pobierze prowizję za spłatę kredytu przed terminem. Nie może ona jednak być wyższa od odsetek, które byłbyś zobowiązany zapłacić w okresie między spłatą kredytu przed terminem a uzgodnionym terminem zakończenia umowy.

Zastrzeżona prowizja nie może przekraczać bezpośrednich kosztów kredytodawcy związanych z tą spłatą.

• Gdy okres pomiędzy datą spłaty kredytu a terminem wyznaczonym w umowie przekracza rok, nie może ona przekroczyć 1%.

• W przypadku krótszych terminów prowizja za spłatę kredytu nie może przekraczać 0,5% spłacanej części kwoty kredytu.

Ustawa o kredycie konsumenckim wyraźnie wyznacza także czas na rozliczenie spraw między stronami. Zgodnie z art. 52, kredytodawca zobowiązany jest do rozliczenia z konsumentem kredytu w terminie 14 dni od dnia dokonania wcześniejszej spłaty kredytu w całości.

„Art. 51. Prowizja nie przysługuje kredytodawcy w przypadku kredytu w rachunku oszczędnościowo-rozliczeniowym jak i umów, w których spłata została dokonana zgodnie z umową ubezpieczenia.”

Wypowiedzenie umowy o kredyt konsumencki

Według zapisów ustawy, mamy również prawo do wypowiedzenia umowy w dowolnym czasie, bez dodatkowych opłat. Dotyczy to także kredytu odnawialnego. Strony mogą określić w umowie termin wypowiedzenia takiej umowy, jednakże nie może on wtedy przekroczyć 30 dni. Jeżeli jednak umowa o kredyt konsumencki będzie posiadać odpowiedni zapis, kredytodawca będzie miał prawo wypowiedzieć, na trwałym nośniku, umowę o kredyt odnawialny na co najmniej dwa miesiące.

Jeśli mamy takie życzenie, możemy dokonać wcześniejszej spłaty kredytu, całościowo jak i częściowo. Nadpłata kredytu hipotecznego powoduje zmniejszenie całkowitego zobowiązania kredytowego.

Ustawa o kredycie konsumenckim a pożyczki

Chwilówka uznawana jest za kredyt, o ile jest odpłatna i nie przekracza limitu 255 550 zł. Art. 59a. ustawy stwierdza, że instytucja pożyczkowa może prowadzić działalność wyłącznie w formie spółki z ograniczoną odpowiedzialnością albo spółki akcyjnej. Minimalny kapitał zakładowy instytucji pożyczkowej musi wynosić 200 tys. zł.

Kapitał zakładowy może zostać pokryty jedynie wkładem pieniężnym. Środki na pokrycie tego kapitału nie mogą pochodzić z kredytu, pożyczki, emisji obligacji lub ze źródeł nieudokumentowanych. Pożyczkodawcy powinni być również wpisani do Rejestru Instytucji Pożyczkowych prowadzonego przez Komisję Nadzoru Finansowego.

Art. 59h. Kto, będąc kredytodawcą w rozumieniu art. 5 pkt 2a, prowadzi działalność bez wymaganego wpisu do rejestru instytucji pożyczkowych, podlega grzywnie do 500 000 zł.

Art. 59i. Kto, będąc pośrednikiem kredytowym, prowadzi działalność w zakresie pośrednictwa kredytu konsumenckiego bez wymaganego wpisu do rejestru, podlega grzywnie do 100 000 zł.

Źródła:

1. https://www.zbp.pl/getmedia/0c90e935-dba1-4b6f-bcc0-720b59a36759/InfoKredyt-12-21

2. https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU20111260715/U/D20110715Lj.pdf

3. Ustawa z dnia 23 marca 2017 r. o kredycie hipotecznym oraz o nadzorze nad pośrednikami kredytu hipotecznego i agentami.