Zobowiązania i należności – czym się różnią?

Świat finansów pełen jest specjalistycznych i unikalnych pojęć. Część z nich jest powszechnie rozpoznawana, a ich znaczenie nie budzi wątpliwości. Inne mogą się wydawać niejasne. Tak jest z pojęciami zobowiązania i należności. Choć wydają się one tożsame, to dzieli je wiele różnic. O czym należy pamiętać?

Finanse to jedna z tych dziedzin, która daje o sobie znać w wielu momentach codziennego życia. Karta płatnicza, konto w banku, dług, pożyczka, kredyt… Wszystkie te pojęcia, już samą swoją obecnością w rozmowach oraz przekazach medialnych, przypominają nam o tym, jak dziedzina finansów jest upowszechniona i jak trudno jest się z nią – choćby chwilowo – nie zetknąć.

Kredyty i pożyczki, zobowiązania i należności… To nie to samo!

Fakt, że niektóre terminy ze świata finansów wydają się nam znajome nie oznacza, że tak naprawdę jesteśmy w stanie określić ich właściwe znaczenie. Szczególnie problematyczne są te sformułowania, które wydają się oznaczać to samo i wielu z nas błędnie traktuje je jako synonimy. Wystarczy niekiedy drobny szczegół, by dane wyrazy oznaczały zupełnie co innego. W świecie finansów wyróżnić można dwa przykłady dobrze obrazujące to stwierdzenie.

Pierwszym przykładem są oczywiście pożyczka oraz kredyt, które przez wiele osób błędnie są stosowane zamiennie na określenie zobowiązania finansowego. Tymczasem pożyczka to rodzaj zobowiązania oferowany przez sektor finansowy – w tym przez banki (ale nie tylko). Kredyt jednak, według przepisów Prawa bankowego, można uzyskać jedynie za pośrednictwem banku. Wyróżniają go bardziej restrykcyjne warunki, więcej formalności i bardziej rozbudowana weryfikacja konsumenta. Stwierdzenie zatem, że „firma pożyczkowa X udziela kredytów” jest nieprecyzyjne i wprowadza w błąd.

Czym są zobowiązania?

Zobowiązanie to bardzo popularny termin, który od strony definicji można określić jako stosunek prawny między dwiema stronami¹² . Jedna, zwana wierzycielem, udziela lub pożycza dane dobro (np. materialne – samochód, pieniądze itd.) na ustalonych warunkach. Druga to z kolei dłużnik, który przyjmuje dane dobro lub świadczenie, nie zapominając o obowiązkach z tym związanym, które zobowiązuje się wypełnić. Zobowiązanie powstaje dobrowolnie, jednak w momencie zawierania go staje się obowiązkiem, który trzeba wypełnić.

Najpopularniejszym rodzajem zobowiązania w świecie finansów są zobowiązania wzajemne. Zobowiązania wzajemne oparte są na umowach, czyli dokumentach, które regulują wszystkie pożyczki pozabankowe, a także kredyty bankowe. Zaleca się też, aby nie zapominać o umowie również przy udzielaniu lub pozyskiwaniu pożyczki prywatnie. Umowa to nie tylko skuteczny sposób na udokumentowanie tego, że udzieliło się zobowiązania. Zabezpiecza też prawa obu stron w przypadku konfliktów lub nieporozumień.

Udzielający ma prawo dochodzić zwrotu pożyczonego mienia i upominać dłużnika w sytuacji, gdy nie dotrzymuje on ustaleń co do spłaty/zwrotu. Musi to robić jednak w sposób zgodny z prawem, tzn. unikając zastraszeń, nachodzenia, gróźb karalnych czy nękania. Dłużnik może dysponować uzyskanym zobowiązaniem w ustalony sposób, a ponadto musi je zwrócić we wskazanym terminie. Dłużnik powinien ustalić z udzielającym kwestię konsekwencji (odpowiedzialności) za opóźnienie lub niezwrócenie czegoś, co jest przedmiotem zobowiązania.

Należności – czym są?

Jeżeli chodzi o należności, to termin ten jest bezpośrednio związany z wyżej zdefiniowanymi zobowiązaniami. Dotyczy on jednak zupełnie innej, bardziej szczegółowej, kwestii i nie jest tak obszerny, jak pojęcie zobowiązania. Należność to środek, który jest własnością udzielającego. Jednakże, dobrowolnie decyduje się on na czasowe udostępnienie lub przekazanie go osobie trzeciej, która odtąd staje się dłużnikiem. Należnością jest zatem coś, czego w danym momencie udzielający nie posiada, ale ktoś inny jest zobowiązany mu to zwrócić.

Należność to pojęcie, dla którego zobrazowania można przytoczyć bardzo liczne przykłady. Należnością może być np. wypożyczony samochód, wynajmowane mieszkanie lub pożyczone środki finansowe w charakterze pożyczki. Wszystkie te wspomniane rodzaje mienia to czyjaś własność, należność, którą po upływie czasu, na jaki zostały komuś udostępnione, należy zwrócić. Jak wspomniano już przy opisie definicji zobowiązania, z należności udzielającego dłużnik może korzystać tylko zgodnie z ustalonymi zasadami.

Zobowiązania i należności – czym się różnią?

Znając już definicje obu opisywanych w dzisiejszym tekście sformułowań, pora je ze sobą zestawić. Jak już wspomniano wcześniej, należność i zobowiązanie to nie synonimy, nie oznaczają one tego samego i łączy je jedynie tematyka oraz zagadnienie, z którymi są związane. Zobowiązani i należności dotyczą bowiem tematyki przytoczonej w tekście tematyki finansowej, a konkretniej – pożyczania szeroko pojętych środków finansowych.

To, co odróżnia te terminy, to zakres tematyczny. Zobowiązanie ma szerszy kontekst – odnosi się do stosunku prawnego między dwoma stronami, przedmiotu umowy. Zobowiązanie z kolei  dotyczy transakcji między dwiema stronami. Określenie to pozwala zdefiniować np. sytuację, w której ktoś pożycza komuś pieniądze bądź wypożycza samochód. Jego znaczenie dotyczy bardziej perspektywy dłużnika, który jest czymś zobowiązany, ma na sobie obowiązek dokonania czegoś. W tym przypadku, jest to zwrócenie danego mienia.

Należność z kolei ma bardziej szczegółowy kontekst i mówi bezpośrednio o przedmiocie zobowiązania. Słowo to definiowane jest z punktu widzenia udzielającego zobowiązania, czyli osoby, która coś pożycza. Należność to dług, jaki dłużnik musi uregulować. Dokonanie tego jest w interesie obu stron. Wierzyciel uzyskując zwrot należności najczęściej ma korzyść dzięki np. prowizji za usługę. Dłużnik z kolei uzyskuje pomoc z czasowego dysponowania mieniem (np. pożyczka na wakacje), a dzięki zwróceniu w terminie unika negatywnych konsekwencji.

Dlaczego warto znać różnicę, jaka dzieli zobowiązania i należności?

Mając na względzie powyższe informacje, nie ulega wątpliwości, że różnica między zobowiązaniem a należnością jest zatem istotna i warta dokładnego opisania. Nie jest to wiedza bezużyteczna. Przeciwnie. Znając różnice w znaczeniu tych pojęć pozyskujemy wartościowe informacje, które pozwalają lepiej rozumieć np. dokumenty podczas ubiegania się o kredyt w banku albo pożyczkę.

Dokumenty takie (jak np. umowa pożyczki) są zazwyczaj pełne skomplikowanych zwrotów, których znaczenie może wydawać się zawiłe. Im więcej z nich będziemy poznawać zawczasu, tym łatwiej i swobodniej będzie można przyswajać treść dokumentu przed podpisaniem. To nie tylko zaoszczędzenie czasu, ale i zabezpieczenie swoich interesów. Im więcej fachowych finansowych pojęć się zna, tym mniejsze ryzyko jest padnięcia ofiarą manipulacji lub innych zabiegów stosowanych przez pracowników sektora finansowego, którzy wykorzystują niewiedzę konsumentów.

Warto spłacać zobowiązania!

Zobowiązanie to coś, na co z punktu widzenia konsumenta można zrozumieć na dwa różne sposoby. Z pierwszego punktu widzenia jest to oczywiście korzyść pozwalająca na przezwyciężenie wielu problemów lub potrzeb. Korzystajac np. z pożyczki, można sfinansować pilne wydatki lub spłacić zaległości finansowe, a także szybciej dokonać zakupu potrzebnego nam mienia (np. komputera). Podobnie z wynajęciem mieszkania – decydując się na najem danego lokalu zyskuje się dach nad głową, realizując podstawową potrzebę związaną z funkcjonowaniem.

Nie można jednak zapominać o słowie, które tworzy wyraz „zobowiązanie”. Zobowiązanie, czyli obowiązek. Zaciągnięcie zobowiązania, poza oczywistymi korzyściami, jakie się z tym wiążą, nakłada też na konsumenta dużą odpowiedzialność. Czymś, co jest przedmiotem transakcji, należy dysponować zgodnie z ustaleniami i nie dopuszczać się nadużyć. Jeżeli np. kredyt jest celowy, to nie możemy go wydać na inny zakup niż w umowie. Podobnie z najmem mieszkania. Nie możemy go zniszczyć, dokonywać modyfikacji „na własną rękę” itd.

Co więcej, zobowiązanie nakłada na nas obowiązek odpowiedniego rekompensowania tego, że dysponujemy czasowo czyjąś należnością. W przypadku pożyczki lub kredytu należy spłacać raty w ustalonej sumie. W przypadku przykładu mieszkania, jest to czynsz. Takie koszty należy regulować terminowo, co jest podstawą – w przeciwnym razie, konsument naraża się na konsekwencje. Choć wielu zna ich treść, gdyż są one przedstawiane przy zawieraniu umowy, to niekiedy zdarza się je bagatelizować. Niesłusznie.

Jakie są konsekwencje niespłacania zobowiązań?

Każdy wierzyciel, który udostępnia jakieś mienie do np. najmu lub pożyczenia, zdaje sobie doskonale sprawę z tego, że wiąże się to z ryzykiem. Nawet konsumenci o dobrej sytuacji finansowej i wiarygodnych danych o np. zatrudnieniu i braku problemów ze spłatą zobowiązań w przeszłości, mogą w przyszłości mieć problem z uiszczeniem należnych kosztów. Mając na względzie takie ryzyko, wierzyciele zabezpieczają się.

Niektórzy wymagają od konsumenta np. ubezpieczenia zobowiązania lub zastawienia drogocennego mienia. Niektórzy za wystarczające uznają opracowanie odrębnego paragrafu w umowie. Określany są w nim szczegółowo konsekwencje w przypadku braku spłaty lub zwrotu zobowiązania. Najczęściej przyjmuje to postać schematu, który występuje w konsekwencjach im dłużej dłużnik nie robi nic, by wywiązać się ze swoich obowiązków. Stosują to banki i wiele firm pożyczkowych.

Pierwszym etapem jest zazwyczaj wysyłanie monitów i ponagleń, naliczając często karne odsetki za opóźnienie. Następnie, wielu wierzycieli prosi o pomoc zewnętrznych firm windykacyjnych, które próbują przekonać dłużnika do zwrócenia należności. Jeżeli to nie przynosi rezultatów, sprawa trafia często na drogę prawną. Mowa tutaj o komorniku sądowym, który po uzyskaniu sądowej klauzuli wykonalności ma prawo przeprowadzić egzekucję na majątku dłużnika.

W zależności od rozmiarów długu, egzekucja może objąć różne części prywatnego mienia konsumenta i może okazać się bardzo dotkliwa w konsekwencjach. Co więcej, dane dłużnika trafiają często do rejestrów typu BIK lub KRD, gdzie widnieje on odtąd jako dłużnik. To duże obciążenie gdy w przyszłości chce się np. ubiegać o kredyt.

Źródła:

1. https://web.archive.org/web/20080325110812/http://www.student.lex.pl/index.php?cmd=akty,6

2. http://prawo.sejm.gov.pl/isap.nsf/DocDetails.xsp?id=WDU19330820598&type=2