Cesja wierzytelności – czym jest i jak działa?

Cesja wierzytelności to określenie znane niewielkiej liczbie Polaków. Dla przeciętnego Kowalskiego  jest kompletną zagadką. Kiedy możemy mówić o cesji wierzytelności, co zmienia oraz kto i jak powinien ją dokonać?

Cesja wierzytelności – czym jest?

Mimo swojego zagadkowego brzmienia, cesja wierzytelności jest pojęciem często spotykanym w terminologii finansowej. Samo słowo: “cesja” znaczy tyle, co “cessio”, czyli ustąpienie. W ogólnym znaczeniu oznacza więc umowę, w której prawa do wierzytelności zostają przekazane komuś innemu. Cesję nazywamy inaczej przelewem wierzytelności. Na czym dokładnie polega jej działanie?

Pojęcie to szeroko opisują artykuły od 509 do 516 Kodeksu postępowania cywilnego¹. Zgodnie z nimi, cesja rozumiana jest jako przeniesienie przez wierzyciela, wierzytelności wraz z wchodzącymi w nią prawami – w tym roszczeniami o zaległe odsetki, na osobę trzecią. Jest więc prawnie unormowanym rozwiązaniem, które umożliwia zmianę wierzyciela – i nie jest do tego wymagana zgoda dłużnika. Może to nastąpić poprzez umowę przenoszącą wierzytelność na osobę trzecią, czyli właśnie na mocy przelewu wierzytelności. Sama zaś cesja może mieć formę odpłatną bądź nieodpłatną.

Strony cesji – kto występuje?

W umowie, na podstawie której dochodzi do cesji wierzytelności, występują dwie strony:

• cedent – dotychczasowy właściciel uprawnień względem dłużnika, który zbywa swoje prawa,
• cesjonariusz – czyli wtórny wierzyciel i nowy nabywca uprawnień.

A co z dłużnikiem? Zgodnie z prawem nie jest on żadną ze stron umowy, dlatego nie musi być uwzględniony na oficjalnym piśmie. Oczywiście od tej zasady mogą być wyjątki. Zgoda osoby zadłużonej może być niezbędna, jeśli taki wymóg został zastrzeżony w umowie między dłużnikiem a dotychczasowym wierzycielem, czyli zbywcą wierzytelności.

Forma umowy – jak sporządzić?

Co do zasady, umowa przelewu wierzytelności może zostać zawarta w różnorakiej formie. Jak mówi art. 510 Kodeksu cywilnego³może to być zarówno umowa sprzedaży, zamiana, darowizna, ale także umowa zlecenie czy umowa spółki. Jednak z art. 514 Kc⁴ wynika, że jeżeli umowa została zawarta na piśmie, to również umowa cesji wierzytelności powinna być sporządzona na piśmie.

Podstawa prawna:

Jeżeli wierzytelność jest stwierdzona pismem, zastrzeżenie umowne, iż przelew nie może nastąpić bez zgody dłużnika, jest skuteczne względem nabywcy tylko wtedy, gdy pismo zawiera wzmiankę o tym zastrzeżeniu, chyba że nabywca w chwili przelewu o zastrzeżeniu wiedział.

Co równie istotne – minimalnym wymogiem formy pisemnej jest własnoręczny podpis złożony na oświadczeniu. Przyjmuje się także, że wierzytelność posiada znamiona pisma, gdy została potwierdzona przez wystawienie faktury VAT.

Co może być przedmiotem cesji?

Według polskiego prawa przedmiotem umowy cesji może być każda zbywalna rzecz – a więc każda wierzytelność, co do której osoba trzecia nie posiada żadnych praw, w momencie podpisania przelewu. Co więcej, wierzyciel może przekazać nowemu nabywcy także wierzytelność przedawnioną. Warunek jest jeden – nie jest ona wynikiem tzw. wady nieważności.

Może również tyczyć się wierzytelności zabezpieczonej, np. hipoteki bądź zastawu zwykłego lub rejestrowego. Ponadto przelew wierzytelności nie musi odnosić się do całości zadłużenia. Równie dobrze może to być jedynie jego część czy nawet świadczenie uboczne.

Umowa cesji wierzytelności — co powinna zawierać?

Po zawarciu cesji wierzytelności, dotychczasowy właściciel przenoszonej rzeczy faktycznie traci do niej pełnię praw. Z kolei cesjonariusz staje się nowym właścicielem i przejmując nowe uprawnienia – samodzielnie zarządza długiem oraz ma prawo żądać zwrotu pieniędzy od dłużnika.

Natomiast zupełnie odrębnym podpunktem jest kwestia spłacalności dłużnika. Jeśli w umowie cesji nie ma na ten temat żadnego podpunktu, to cedent nie ponosi żadnej odpowiedzialności za wypłacalność osoby zadłużonej. Dlatego najlepszym zabezpieczeniem dla cesjonariusza jest zastrzeżenie w treści dokumentu postanowienia, na mocy którego może zwrócić się do pierwszego wierzyciela w momencie, gdy dłużnik okaże się niewypłacalny. Zatem: odpowiedzialność zbywcy długu, w przypadku niewypłacalności dłużnika będzie możliwa tylko wtedy, gdy zostanie postanowiona w umowie!

Istnieje również oddzielny rodzaj cesji, którą można porównać do umowy wypożyczenia własności. Jest to tzw. cesja powiernicza, którą wykorzystuje się w przypadku długów trudnych do odzyskania. Na jej zasadach, wierzytelność przechodzi na nabywcę – ale do czasu jej odzyskania. Po zwrocie długu wierzytelność powraca do wierzyciela.

Cesja wierzytelności – wzór

Pobierz darmowy wzór cesji wierzytelności, w wersji edytowalnej w formacie DOC oraz pliku do druku (PDF).

Wzór wniosku w wersji DOC

Wzór wniosku w wersji PDF

Cesja wierzytelności a zgoda dłużnika – kto kogo ma zawiadomić?

Na mocy ogólnych zasad – sprzedaż długu może odbyć się bez zgody dłużnika. Jednak oczywiste jest to, że on sam musi zostać poinformowany o cesji wierzytelności. Musi być świadomy tego, kto jest jego aktualnym wierzycielem oraz komu powinien zwrócić dług.

Dlatego to dotychczasowy wierzyciel, zgodnie z art. 512 Kodeksu cywilnego⁵ma obowiązek powiadomić dłużnika o przeniesieniu wierzytelności. Na mocy Kodeksu cywilnego, gdy zbywca nie powiadomił dłużnika o przelewie, to spełnienie świadczeń względem dawnego wierzyciela ma skutek względem nowego nabywcy. Chyba że sam dłużnik wcześniej wiedział o przelewie. Dlatego to cesjonariusz musi umieć udowodnić, że osoba zadłużona została powiadomiona o cesji. Aby uniknąć z tym problemów na wstępie umowy należy:

• wpisać, że zbywca wierzytelności powiadomi o cesji dłużnika, a samemu nabywcy wierzytelności dostarczy potwierdzenie takiego powiadomienia,
• podpisać dokument: “zawiadomienie dłużnika o cesji” i dostarczyć go nabywcy, by ten mógł wysłać je dłużnikowi w swoim imieniu, z podpisem wcześniejszego wierzyciela,
• powiadomić dłużnika o zmianie wierzyciela. Równie dobrze może dokonać tego sam nowy nabywca. Nie ma z kolei obowiązku dołączania do zawiadomienia o cesji, kopii umowy o sprzedaży długu.

Dla samego dłużnika istotne jest to, że w trakcie zmiany wierzyciela, jego sytuacja może ulec pogorszeniu. Nowemu nabywcy będą przysługiwać bowiem wszystkie prawa, jakie wcześniej posiadał wobec niego dawny świadczeniodawca.

Brak zawiadomienia dłużnika – jakie konsekwencje?

Czemu powiadomienie dłużnika o cesji wierzytelności jest aż tak istotne? Bo, gdy płatnik nie ma zielonego pojęcia o zmianie wierzyciela, to w międzyczasie może spłacić dług dawnemu wierzycielowi – co z pewnością nie jest na rękę nowemu nabywcy.

• Gdy dłużnik nie wiedział o cesji i zapłacił dawnemu wierzycielowi, to dług uznaje się za spłacony.
• Nabywca wierzytelności nie ma już prawa wymagać spłaty zobowiązania.
• Nowy nabywca powinien zgłosić się do zbywcy i wymagać od niego spłaty długu, który doręczył płatnik.

Kolejnym problemem dla nowego wierzyciela może być nieuczciwość zbywcy, który jeszcze przed odsprzedaniem długu mógł, np. umorzyć część zadłużenia bądź rozłożyć na raty. W takim przypadku nowy wierzyciel ma prawo do rekompensaty od dotychczasowego wierzyciela, ale nie od dłużnika!

Cesja wierzytelności a PCC – co musisz wiedzieć?

Umowne przeniesienie praw wierzytelności i obowiązków, w tym długów na drugą osobę, podlega opodatkowaniu podatkiem od czynności cywilnoprawnych. Pod warunkiem że ma postać którejkolwiek czynności wymienionej w art. 1 ust. 1 ustawy o podatku od czynności cywilnoprawnych⁶. Na jej mocy opodatkowaniu podlegają umowy:

• sprzedaży oraz zamiany rzeczy i praw majątkowych,
• pożyczki pieniędzy lub rzeczy oznaczonych tylko co do gatunku,
• darowizny – w części dotyczącej przejęcia przez obdarowanego długów i ciężarów albo zobowiązań darczyńcy,
• dożywocia,
• o dział spadku oraz umowy o zniesienie współwłasności – w części dotyczącej spłat lub dopłat,
• ustanowienie hipoteki,
• ustanowienie odpłatnego użytkowania, w tym nieprawidłowego oraz odpłatnej służebności,
• umowy depozytu nieprawidłowego,
• umowy spółki;

2)

• zmiany umów wymienionych w pkt 1, jeżeli powodują one podwyższenie podstawy opodatkowania podatkiem od czynności cywilnoprawnych, z zastrzeżeniem ust. 3 pkt 4
• orzeczenia sądów, w tym również polubownych oraz ugody, jeżeli wywołują one takie same skutki prawne, jak czynności cywilnoprawne wymienione w pkt 1 lub 2.

Ponadto panuje zasada, że umowa sprzedaży wierzytelności podlega opodatkowaniu, gdy przedmiotem są:

• prawa majątkowe wykonywane na terenie RP,
• prawa majątkowe wykonywane za granicą w sytuacji, gdy nabywca ma miejsce zamieszkania lub siedzibę na terenie RP i umowa została podpisana również na terenie RP.

Trzeba jednak pamiętać, że kwestia nałożenia podatku na daną czynność prawną zależy nie tylko od nadanej jej nazwy, ale przede wszystkim od szczegółowej treści. Dlatego każdy podatnik, w celu prawidłowej oceny opodatkowania PCC powinien brać pod uwagę brzmienie postanowień umownych, które klasyfikują daną czynność jako podlegającą podatkowi VAT lub zwolnioną z niego.

Przelew wierzytelności a komornik – co może?

W sytuacji, gdy dłużnik otrzymał zawiadomienie o wykupieniu długu przez nowego wierzyciela – powinien, jak najszybciej poprosić zbywcę o umorzenie egzekucji komorniczej, jaka toczy się względem niego. Dlaczego? Skoro dawny wierzyciel sprzedał swój dług, to nie ma też prawa kontynuować egzekucji.

Zgodnie z Kodeksem cywilnym, wraz z cesją wierzytelności nabywca uzyskuje pełnie praw, w tym prawo do roszczenia o zaległe odsetki. Ponadto, komornik nie może prowadzić czynności egzekucyjnych na poczet nowego wierzyciela, póki ten nie przedłoży mu odpowiedniego dowodu otrzymania tytułu wykonawczego. Niemniej jednak – każdy przypadek jest inny i różnie praktykowany przez polskie sądy. W każdej więc sytuacji warto mieć pewność, że komornik nie narusza swojego prawa i prowadzi egzekucję, w imieniu odpowiedniej strony cesji.