Uszkodzony banknot nie tylko można, ale nawet trzeba wymienić. Nie jest on bowiem prawnym środkiem płatniczym i sprzedawca może odmówić jego przyjęcia. Co zrobić z uszkodzonym banknotem? Jak i gdzie go wymienić? Ile dostaniemy za zniszczony banknot? Czy wymianie podlegają monety? Odpowiedzi na te pytania znajdziesz w poniższym artykule!

Kluczowe informacje
- Uszkodzony banknot to nie tylko ten przerwany czy poplamiony, ale również postrzępiony, naddarty, podklejony, nadmiernie zabrudzony, odbarwiony lub uszkodzony w inny sposób, w tym również wskutek umieszczenia na nich trwałego napisu, nadruku, rysunku lub innego znaku.
- Wymiana uszkodzonych monet i banknotów jest możliwa w kasie dowolnego banku. Bank ma obowiązek wymienić banknot na nowy, jeśli więcej niż 45% jego pierwotnej powierzchni zachowało się w jednym kawałku. Możliwe musi być również rozpoznanie nominału banknotu.
- Jeśli chcemy wymienić banknot, który zachował od 45% do 75% pierwotnej powierzchni, to otrzymamy za niego połowę jego wartości nominalnej. Banknot, który zachował ponad 75% pierwotnej powierzchni, a także banknot przerwany lub poplamiony, zostanie wymieniony na ten sam nominał (dostaniemy za niego 100% nominalnej wartości).
- Od 1 października 2020 roku wymiana uszkodzonych monet i banknotów możliwa jest również listownie. Wniosek (do pobrania ze strony Narodowego Banku Polskiego) wraz z nominałami, które chcemy wymienić (ich łączna wartość nie może przekraczać 2000 złotych), należy nadać przesyłką pocztową lub kurierską.
Uszkodzony banknot — czyli jaki?
Uszkodzony banknot to:
- banknot przerwany bądź poplamiony,
- banknot postrzępiony, naddarty, podklejony.
Za podlegające wymianie Narodowy Bank Polski uznaje również banknoty nadmiernie zabrudzone, zaplamione, odbarwione lub uszkodzone w inny sposób, w tym również wskutek umieszczenia na nich trwałego napisu, nadruku, rysunku lub innego znaku. Mówi o tym Zarządzenie Nr 31 z 2013 roku Prezesa Narodowego Banku Polskiego 1.
Zgodnie z przytoczonym dokumentem moneta podlegająca wymianie to taka, która jest uszkodzona mechanicznie (elementy rdzeń i pierścień), wytarta, skorodowana lub ma zmienioną barwę. Brane jest również pod uwagę uszkodzenie monety w wyniku umieszczenia na niej napisu, rysunku lub innego znaku.
W zależności od stopnia uszkodzenia środka pieniężnego możemy otrzymać za niego 100% wartości nominalnej lub 50% jego wartości nominalnej. Wymienić można również monety.
Jeśli pracownik banku ma wątpliwości odnośnie do tego, czy wypłacić nam 50% czy 100% nominalnej wartości banknotu, prześle go do centrali NBP.
Z prawnego punktu widzenia nawet najmniejsze poplamienie czy naderwanie banknotu już jest jego uszkodzeniem. Najczęściej jednak takich banknotów nie wymieniamy, a „puszczamy” je dalej w obieg.
Warto jednak wiedzieć, że możemy odmówić (np. w sklepie) przyjęcia środka pieniężnego, jeśli jego wygląd budzi nasze wątpliwości. To samo dotyczy osoby, która ma przyjąć od nas zapłatę. Jeśli to my jesteśmy kupującymi i posługujemy się uszkodzonym banknotem, to przy próbie zapłaty sprzedawca może odmówić jego przyjęcia.
Pamiętajmy! Wymiana uszkodzonego banknotu na nowy spoczywa na osobie, do której pieniądz należy.
Gdzie można wymienić uszkodzone banknoty i monety?
Wymiana uszkodzonych monet i banknotów jest możliwa w kasie dowolnego banku. Bank ma obowiązek wymienić banknot na nowy, jeśli więcej niż 45% jego pierwotnej powierzchni zachowało się w jednym kawałku. Możliwe musi być również rozpoznanie nominału banknotu.
Jeśli chcemy wymienić banknot, który zachował od 45% do 75% pierwotnej powierzchni, to otrzymamy za niego połowę jego wartości nominalnej. Banknot, który zachował ponad 75% pierwotnej powierzchni, a także banknot przerwany lub poplamiony, zostanie wymieniony na ten sam nominał (dostaniemy za niego 100% nominalnej wartości).
Tym samym, to ile dostaniemy za zniszczony banknot (czy będzie to równowartość banknotu, czy jej połowa), zależy od tego, ile powierzchni banknotu udało się zachować.


Niekiedy bank może zażądać od nas przedstawienia okoliczności powstania uszkodzeń. Natomiast pracownik banku przyjmując od nas uszkodzony banknot, powinien umieścić odpowiednią adnotację (czy jest on wart tyle, ile wskazuje nominał, czy połowę jego wartości nominalnej).
Z punktu widzenia prawa zniszczone lub uszkodzone monety mogą zostać wymienione na nowe. Brane są pod uwagę w szczególności uszkodzenia typu mechanicznego. Taka wymiana jest bezpłatna i najczęściej dokonuje się jej „od ręki”.
Najłatwiej dokonać wymiany banknotów, które nie posiadają ubytków powierzchni.
Od 1 października 2020 roku wymiana uszkodzonych monet i banknotów możliwa jest również listownie. Wniosek (do pobrania ze strony Narodowego Banku Polskiego) wraz z nominałami, które chcemy wymienić (ich łączna wartość nie może przekraczać 2000 złotych), należy nadać przesyłką pocztową lub kurierską. Przesyłkę należy kierować na adres NBP (ul. Świętokrzyska 11/21, 00-919 Warszawa).
Zwrot równowartości banknotów, które chcieliśmy wymienić, wpłynie na rachunek bankowy tej osoby, która przesłała uszkodzone środki pieniężne. W przypadku odmowy (bank musi ją uzasadnić) środki wrócą do ich pierwotnego posiadacza.
Co do zasady to najlepiej unikać przyjmowania uszkodzonych banknotów, gdyż przestają być one prawnym środkiem płatniczym w Polsce. Jednak samo posiadanie zarówno uszkodzonych monet, jak i banknotów jest legalne.
Wskazówka! Jeśli nie jesteśmy pewni, czy banknot jest autentyczny, lepiej jest zgłosić się z nim na policję, niż do banku w celu wymiany uszkodzonego banknotu.
Co zrobić, gdy mamy uszkodzony banknot euro lub dolarowy?
Jeśli ktoś chce przekazać nam uszkodzony banknot euro lub dolarowy, najlepiej odmówić przyjęcia go i uniknąć w ten sposób kłopotów z wymianą. Co jednak zrobić, gdy już go mamy?
Chociaż w teorii wymianie podlegają również waluty obce, to w praktyce wymiana uszkodzonego banknotu euro, może przysporzyć wielu trudności. Nie dokonamy jej bowiem w żadnym polskim banku. Nie pomoże tu także wizyta w Narodowym Banku Polskim.
Aby wymienić uszkodzony banknot euro, należy udać się do oddziału banku centralnego kraju, w którym w obiegu jest dana waluta. Byłoby to możliwe w krajach należących do strefy euro, w Polsce nic zatem nie załatwimy.
Warunki, na jakich wymieniane są uszkodzone banknoty euro, reguluje decyzja Europejskiego Banku Centralnego z dnia 19 kwietnia 2013 r. w sprawie nominałów, parametrów, reprodukcji, wymiany i wycofywania banknotów euro (EBC/2013/10).
Ogólne warunki wymiany banknotów euro są zbliżone do tych obowiązujących w Polsce, a sama wymiana jest bezpłatna. Co ciekawe, jeśli bank uzna, że banknoty lub monety (elementy rdzeń i pierścień) zniszczyliśmy celowo, to zatrzyma je u siebie. Tak samo postąpi, gdy pojawią się podejrzenia co do autentyczności banknotu, czy wówczas, gdy doszło do jego wybielenia. Obowiązek udowodnienia autentyczności waluty i to, że nie doszło do fałszerstwa, spoczywa na tym, kto chce wymienić uszkodzony banknot.
W przypadku obcej waluty bank nie ma obowiązku przyjęcia jej i wymiany uszkodzonych monet czy banknotów. Co do zasady wymiana środka pieniężnego w walucie obcej jest możliwa w tym kraju, w którym został on wyemitowany. Wyjątkiem od tej zasady są kraje strefy euro.
Jeśli mamy uszkodzony banknot euro lub jesteśmy posiadaczami dolarów amerykańskich, możemy spróbować wymienić je w kantorze. W przypadku znacznego uszkodzenia waluty kantor ma prawo odmówić przyjęcia jej.
Jak wygląda wymiana zniszczonych pieniędzy w innych krajach?
Wymiana zniszczonych środków pieniężnych w innych krajach przedstawia się następująco:
1. Węgry: Magyar Nemzeti Bank
- Banknoty uszkodzone można wymienić na nowe w BC, placówce pocztowej lub instytucji kredytowej,
- Urzędy pocztowe i instytucje kredytowe mogą odmówić przyjęcia środków pieniężnych, których autentyczność budzi wątpliwości (to samo dotyczy banknotów o dyskusyjnej wartości nominalnej),
- Walutę można wymienić tylko wówczas, gdy zachowane zostało m.in. 50% pierwotnej powierzchni samego banknotu,
- Banknoty zachowane w mniej niż 50% są przechowywane przez 30 dni kalendarzowych przez BC, w tym czasie posiadacz waluty może przedstawić jej brakujące fragmenty w celu dokonania wymiany. Jeśli tego nie zrobi, to po upływie wspomnianego okresu, banknot jest niszczony.
2. Wielka Brytania: Bank of England
- Banknoty uszkodzone należy odesłać do Banku Centralnego w Leeds,
- W przypadku wymiany waluty przed dokonaniem wysyłki należy skontaktować się z bankiem i poinformować o planowanym przekazaniu środków pieniężnych (i o zawartości przesyłki),
- Wymienić można jedynie banknot zachowany w co najmniej 50%.
3. Szwecja: Riksbank:
- Wymiana banknotu jest możliwa tylko wtedy, gdy Bank Centralny zapewni, że nie pochodzi on z działalności przestępczej,
- Banknot nie może być przekazany do wymiany przez osobę, która nie jest pełnoprawnym właścicielem banknotu lub prawnym przedstawicielem właściciela,
- Nienaruszona część banknotu musi być w całości zachowana, numer seryjny nie musi być widoczny,
- Właściciel banknotu otrzyma: 100% jego nominalnej wartości, jeśli zachowane są co najmniej 2/3 banknotu, 50% nominalnej wartości wnioskujący otrzyma wówczas, gdy banknot zachowany jest w mniej niż 2/3, ale w więcej niż 1/3,
- Wymiana uszkodzonej waluty jest możliwa w placówce Banku Centralnego lub w bankach komercyjnych.
Czy łatwo wymienić uszkodzony banknot? Badanie NBP
Przeprowadzone przez NBP badanie z 2016 roku 2 pokazuje, że wymiana uszkodzonego banknotu bywa dość skomplikowana. Na osiem badanych banków, tylko w trzech z nich wymiana środka pieniężnego na nieuszkodzony okazała się bezproblemowa.
Klient proszony był o umówienie terminu spotkania, odesłany do innego banku lub do większego oddziału. Pracownicy banku wskazywali również na długi czas oczekiwania na wymianę banknotu.
Każda z badanych instytucji finansowych odsyłała do Narodowego Banku Polskiego (nie zawsze potrafiąc podać jego lokalizację). Co więcej, niektóre banki odmówiły wymiany banknotu na nowy (choć ten „kwalifikował się” do wymiany) z uwagi na politykę wewnętrzną (co jest niezgodne z obowiązującymi przepisami).
Twój bank robi problemy z wymianą pieniądza albo nie spełnia oczekiwań? Zobacz, jak łatwe jest przeniesienie konta bankowego do innej instytucji! Wystarczy wybrać odpowiadający nam rachunek, a wszystkimi formalnościami zajmie się nowy bank.
Banki mają obowiązek wymienić zniszczony pieniądz
Zgodnie z Zarządzeniem 31/2013 banki działające na terenie Rzeczpospolitej Polskiej mają obowiązek wymienić zniszczony banknot. Wymienić uszkodzony banknot można, gdy:
- Banknoty lub monety nie są sfałszowane, a ich autentyczność nie budzi podejrzeń. Jeśli bank ma wątpliwości odnośnie do prawdziwości banknotów, ma prawo nie tylko odmówić ich wymiany, lecz również je zatrzymać),
- Cechy monet i banknotów umożliwiają rozpoznanie ich wartości nominalnej,
- Zachowało się więcej niż 45% pierwotnej powierzchni banknotu.
A co jeśli posiadacz banknotów zniszczył więcej niż 45% powierzchni waluty? W takim przypadku wymiana nie będzie możliwa.
Jeśli chcemy wymienić monety, które są uszkodzone w wyniku użycia urządzeń przemysłowych (są zdeformowane, pocięte czy pofalowane), to bank odmówi ich przyjęcia. Podejmowanie próby wymiany ich jest zatem bezcelowe.
Może się również zdarzyć, że posiadanych przez nas środków pieniężnych nie wymienimy w tym banku, do którego się udaliśmy. Jeśli monety lub banknoty są poważnie uszkodzone, zbutwiałe czy kruszące się, musimy przesłać je do centrali Narodowego Banku Polskiego.
Wówczas to Narodowy Bank Polski podejmie decyzję o wymianie. Jeśli będzie ona odmowna, otrzymamy z powrotem przekazane środki. O samej decyzji powiadomi nas pracownik banku (tego, w którym chcieliśmy dokonać wymiany).
Pamiętajmy również, że za zniszczony banknot, nie zawsze otrzymamy tyle, ile pierwotnie był on wart. W zależności od stopnia uszkodzenia dostaniemy za niego określony procent wartości nominalnej.
Sama wymiana uszkodzonych banknotów najprostsza jest wówczas, gdy jest to rodzima waluta. Możemy zrobić to w kasie dowolnego banku. Jeśli jednak jesteśmy posiadaczami franków szwajcarskich, dolarów amerykańskich czy euro, to pozostaną nam jedynie kantory.