Kredyt Alicja – historia i wyroki sądowe

Kredyty frankowe to temat, który od lat pojawia się w mediach. Powinniśmy jednak zdawać sobie sprawę z pewnego, nie zawsze oczywistego faktu — frankowicze nie są jedyną grupą, która zawiodła się na bankach. Mniej medialnym tematem jest historia osób, które zdecydowały się na oferowany przez PKO BP kredyt Alicja, czyli kredyt na finansowanie celów mieszkaniowych.

Kredyt a inflacja

Obecnie mamy do czynienia z wysoką inflacją. Roczny wzrost cen na poziomie kilkunastu procent to naprawdę dużo, dlatego też czekamy z niecierpliwością, aż inflacja spadnie. Rzeczywistość, w jakiej żyjemy w związku z pandemią oraz wojną na Ukrainie dodatkowo, drenują nasze portfele.

Co jednak jeśli powiemy, że w pierwszej połowie lat 90. XX wieku inflacja była jeszcze wyższa? Z pewnością trudno będzie Ci uwierzyć, że szczyt roczny tego wskaźnika wyniósł niemal sześćset procent! Tymczasem, naprawdę tak było.

Ekonomiści zgodnie twierdzą, że wysoka inflacja jest zła dla gospodarki. Przede wszystkim obniża ona realną wartość oszczędności. Możemy łatwo przedstawić to za pomocą prostego przykładu:

• Twoje oszczędności rok temu wynosiły 100 000 zł,
• roczna inflacja obecnie wynosi 10%,
• oznacza to, że realna wartość oszczędności spadła o 10% x 100 000 zł = 10 000 zł.

A zatem udało Ci się zebrać 100 000 zł, ale realnie masz już tylko 90 000 zł (oczywiście, w modelu tym nie uwzględniamy, że ceny poszczególnych dóbr drożeją w różnym tempie).

Inflacja a kredytobiorcy. Co ze spłatą rat w warunkach inflacyjnych?

Wskutek inflacji topnieją nasze oszczędności, ale warto, byśmy spojrzeli również na drugą stronę medalu. Jeśli ceny w sklepach rosną, relatywnie niższy staje się całkowity koszt spłacanego kredytu. Na czym to polega?

Załóżmy, że spłacasz kredyt, którego rata wynosi 1000 zł i jest to kredyt o stałym oprocentowaniu. Jeżeli wcześniej raty wynosiły 1000 zł i bochenek chleba kosztował 2 zł, a obecnie, np. po 3 latach spłaty rat, ten sam produkt kosztuje 4 zł (przy racie wciąż wynoszącej 1000 zł). To dobrze widać, że realny koszt kredytu stał się niższy, tzn. za równowartość jednej raty można kupić mniej chleba niż wcześniej. Proste, prawda?

Dewaluacja kredytu to jeden z nielicznych pozytywnych efektów wysokiej inflacji. Jeśli dodamy do tego, że w ślad za rosnącymi cenami towarów wzrastają również wynagrodzenia pracowników (w tym zapewne też Twoja pensja), okazuje się, że inflacja może znacznie ułatwić spłatę zobowiązania.

Niestety, rzeczywistość nie jest tak czarno-biała. Na własnej skórze przekonały się o tym m.in. osoby korzystające z kredytu Alicja.

Co to jest kredyt Alicja? Miłe złego początki, czyli jak doszło do problemów

Zapewne do powstania kredytu Alicja nie doszłoby, gdyby nie trudna sytuacja gospodarcza, z jaką mieliśmy do czynienia w latach dziewięćdziesiątych. Przede wszystkim, w ramach bolesnego przechodzenia z gospodarki socjalistycznej na wolnorynkową borykaliśmy się z ogromną — nawet w porównaniu z obecną — inflacją.

Wydaje się, że idea tego rozwiązania była sensowna, a pierwotne założenia proste: klienci, którzy zdecydowali się na skorzystanie z kredytu Alicja, płacili najpierw stałą część zobowiązania; do spłaty pozostawała część odsetek. Raty kredytu mieszkaniowego na tym etapie były dość niskie, co dla wielu pożyczających stanowiło jedyną możliwość kupna mieszkania w tamtych ciężkich czasach.

PKO Bank Polski a kredyt Alicja. Mechanizm wyliczania oprocentowania kredytu

W teorii oferowany przez bank PKO BP kredyt Alicja powinien umożliwić kredytobiorcom finansowanie celów mieszkaniowych. No właśnie, w teorii.

Szkopuł w tym, że mechanizm wyliczania oprocentowania kredytu w długiej perspektywie okazał się niekorzystny dla klientów. Oprocentowanie to było zmienne i zależało m.in. od poziomu stóp procentowych oraz inflacji (jak się niedługo dowiesz, słowo “MIĘDZY INNYMI” jest tu kluczowe).

Ponieważ inflacja przez lata była wysoka, łączny koszt kredytu wyniósł znacznie więcej, niż można by się tego spodziewać. W skrajnych przypadkach klient musiał zapłacić kwoty kilka razy wyższe niż wartość wynikająca z umowy kredytu.

To, ile łączny koszt kredytu wyniósł po kilku latach, zależało częściowo od stopy inflacji oraz stóp procentowych. To jeszcze nie wszystko, bo jak się okazało — sposób ustalania oprocentowania był oparty również o parametr określany dość ogólnym terminem “stopa bazowa”.

Co to za indeks? Cóż, generalnie chodziło o przeciętne oprocentowanie rocznych lokat niektórych banków, a konkretnie — tych, które miały najwyższe kwoty zobowiązań terminowych wobec swoich klientów. I właśnie tu zapala się czerwona lampka. O ile samego PKO BP raczej nie posądza się o złe intencje, to wydaje się, że zupełnie nieprzejrzysty i w dużym stopniu uznaniowy sposób ustalania oprocentowania był jednym ze źródeł problemów, jakie dotknęły tysiące kredytobiorców z całej Polski.

Kontrowersje wokół kredytu Alicja, czyli ile wynosi całość kapitału?

Zapewne wciąż zastanawiasz się, co spowodowało, że niektórzy w dalszym ciągu, po wielu latach spłaty rat, żałują zaciągnięcia kredytu Alicja? Odpowiedź jest prosta: umowa kredytu mieszkaniowego Alicja zakładała, że klientom najpierw będą naliczane stałe raty kredytu (o których już wspomnieliśmy), dzięki czemu można będzie pozwolić sobie na spłatę zobowiązania nawet pomimo wysokiej inflacji i kryzysu gospodarczego. Trzeba jednak mieć na uwadze, że pozostała część długu, w tym właśnie odsetki, była doliczana do kapitału kredytu “na później”. Nie sposób było zatem przewidzieć, ile wyniesie całość kapitału.

Wydaje się, że sam bank PKO BP także chciał się zreflektować. Widząc, jak duże problemy wiązały się z kredytem hipotecznym Alicja, zaczął on proponować zmodyfikowany, korzystniejszy mechanizm spłaty rat. Nowy mechanizm spłaty pozwolił większości kredytobiorców uporać się z Alicją (inna sprawa, że niektórzy pechowcy przerzucili się na kredyty, ale to już inna historia…).

Wiele można powiedzieć (zarówno złego, jak i dobrego) na temat sektora finansowego/bankowego w XXI wieku. Zasadniczo jednak ma on pewien atut, którego nie da się zignorować — przejrzystość. Niestety, w przypadku oferowanego przez PKO Bank Polski kredytu zabrakło tego czynnika.

Kredyt Alicja w PKO BP a batalie sądowe

Jak można się łatwo domyślić, sprawa przeniosła się na salę sądową. Niestety, jeśli spodziewasz się, że za chwilę przeczytasz o dziesiątkach wygranych spraw przez poszkodowanych kredytobiorców, to jesteś w błędzie.

Brak zdecydowanego sukcesu kredytobiorców to dobry sygnał pokazujący, że sprawa kredytu Alicja nie jest tak oczywista, jak mogłoby się początkowo wydawać. W dalszym ciągu jest to przedmiot częstych dyskusji, debat i procesów sądowych.

Kredyt Alicja — jaki zapadł wyrok?

Sprawy dotyczące kredytobiorców nie należą do najprostszych. Dyrektywa Rady 93/13/EWG z dn. 5.04.1993 r. wprawdzie zabrania takich rozwiązań jak doliczanie odroczonych odsetek do kapitału przewidzianego w umowie kredytowej.

Czy oznacza to, że PKO BP działał wbrew prawu? Skądże! Dyrektywa europejska weszła w życie w niektórych państwach UE, w 1993 roku. Na gruncie polskiego prawa została ona implementowana dopiero w lipcu 2000 roku. I jak się domyślasz, było to już po akcji kredytowej. Wciąż jednak jest szansa na to, by sąd nakazał bankom zwrócić wpłaty dokonane jako nadmiarowe (doliczone do kwoty kredytu, dodatkowo skapitalizowane odsetki).

Kredyt hipoteczny Alicja a stowarzyszenie poszkodowanych

Ciężka sytuacja osób spłacających kredyt mieszkaniowy Alicja sprawiła, że zaczęły się nią interesować nie tylko kancelarie prawne czy media, ale także organizacje pozarządowe. Wśród tych ostatnich znalazło się AQUILA. Jeśli chodzi o kredyt Alicja, stowarzyszenie to udzieliło pomocy poszkodowanym, zapewniając im m.in. dostęp do pomocy prawnej. Ich celem jest sprawienie, by sąd nakazał zwrócić wpłaty dokonane przez kredytobiorców na przestrzeni lat, tzn. część należnych odsetek.

Umowa kredytu Alicja a Rzecznik Finansowy

Rzecznik Finansowy to urzędnik, który ma za zadanie interweniować w sytuacji, gdy wiele wskazuje na to, że banki/instytucje pożyczkowe postępują niezgodnie z przepisami prawa. Jeśli słyszałeś o RPO (Rzeczniku Praw Obywatela) czy RDP (Rzeczniku Praw Dziecka), wiesz już, na czym polega praca Rzecznika Finansowego.

Dr hab. Mariusz Janusz Golecki — bo to właśnie on był wówczas rzecznikiem — zadziałał m.in. w 2020 r., uczestnicząc w sprawie, jaką wytoczyli poszkodowani. Czym Rzecznik Finansowy argumentował swoje stanowisko? Jak możesz się domyślić, skrytykował on konstrukcję kredytu, a przede wszystkim sposób ustalania odsetek — nie można było wówczas przewidzieć, kiedy zakończy się jego spłata. Cóż, jeśli weźmiemy pod uwagę, że:

• kwota kredytu wyniosła 25 tys. zł (w 1997 r.),
• w 2020 r. do spłaty pozostawała kwota 30 tys. zł,

nie powinniśmy dziwić się interwencji, jaką zrobił Rzecznik Finansowy.

Alicja — czy kredytobiorcy mogą wyjść z umowy kredytowej obronną ręką? Prawomocny wyrok sądu apelacyjnego pokazuje, że tak

Na szczęście, klienci mają wciąż pewne szanse na to, by osiągnąć sukces. Wprawdzie trudno spodziewać się, że każda umowa kredytowa zostanie uznana jako nieważna w całości, ale stosunkowo niedawno, w grudniu 2022 r., zapadł kolejny prawomocny wyrok korzystny dla kredytobiorców. Sąd apelacyjny stwierdził, że kredyt Alicja, w ramach którego dopisywano odsetki do kapitału, był w tym punkcie niezgodny z polskim Prawem bankowym.

Co ważne, stało się tak pomimo tego, iż bank PKO BP odwołał się od niekorzystnej dla siebie decyzji. Sąd rozstrzygający apelację uznał, że kredyt nie został przyznany w zgodzie z zasadami współżycia społecznego.

Wydanie niekorzystnego dla banku wyroku sądu apelacyjnego pokazało, że istnieje światełko w tunelu, nawet jeśli kredytobiorcom udzielony został okryty tak dużą niesławą kredyt jak ten Alicja.

Sytuację dodatkowo poprawia fakt, że wyrok, o którym piszemy, to nie pierwsze korzystne dla kredytobiorcy rozstrzygnięcie w tej kwestii. Wcześniej zapadł już np. prawomocny wyrok w sądzie szczecińskim — Sygn. akt I ACa 463/20.

Porównanie kredytu Alicja do aktualnej oferty kredytów hipotecznych

Nie będziemy tu porównywać kredytu Alicja z aktualną ofertą kredytów hipotecznych; oba rozwiązania dzieli zbyt wiele lat, by było to w ogóle możliwe. Musisz jednak wiedzieć, że obecnie kredyt mieszkaniowy spłaca się w systemie:

• rat równych (najpierw spłacamy głównie odsetki, wraz z każdym miesiącem udział części kapitałowej stopniowo wzrasta), lub
• rat malejących (nieco inny system naliczania odsetek, które i tak na początku spłaty stanowią większość raty kredytu).

Podobnie wygląda to w przypadku kredytów gotówkowych. Tymczasem, jak już wiesz, w ramach Alicji znaczna część odsetek jest naliczana “na później”. Właśnie takie podejście sprawiło tyle problemów.

Zobacz ranking kredytów hipotecznych (niektóre banki oferują złożenie wniosku o hipotekę online):

Kredyt niezgodny z przepisami prawa — wskazówki

Działalność instytucji prowadzących aktywność kredytową jest ograniczona m.in. Prawem bankowym. Wciąż mamy jednak do czynienia z kontrowersyjnymi kwestiami. Jedną z nich jest, przynajmniej zdaniem niektórych, WIBOR niezgodny z prawem.

Dobrze pokazuje to sprawa, w której klienta PKO BP reprezentuje kancelaria prawna Frejowski i Wspólnicy. Prawnicy twierdzą, że WIBOR nie powinien służyć do ustalania kosztu kredytu, ponieważ jest on zbyt uznaniowy i wynika z:

• ustaleń między największymi bankami w Polsce,
• urzędniczych decyzji Rady Polityki Pieniężnej.

Takie rozwiązanie jest zdaniem niektórych dobrym pretekstem, by banki dążyły do wzrostu WIBOR, co może leżeć w ich własnym interesie.

Wygrane procesy ws. WIBOR

Tego, że przeciwnicy WIBOR mają swoje racje, dowodzą m.in. korzystne wyroki sądowe. Co ciekawe, nie dotyczą one PKO BP, ale innych podmiotów z sektora bankowego (w tym przypadku mowa jest o Alior Bank oraz BNP Paribas). Zgodnie z decyzją sądu z umowy kredytowej został usunięty wskaźnik WIBOR, a koszty zostały ograniczone do marży bankowej.

Na co uważać, podpisując umowę kredytową?

Jak nie dać się złapać w pułapkę finansową podobną do kredytu Alicja? Nie istnieje idealne, stuprocentowo skuteczne rozwiązanie. Z drugiej strony także w przypadku finansów najlepiej sprawdza się zasada: lepiej zapobiegać niż leczyć — zanim podpiszesz umowę z bankiem, możesz na przykład:

• skonsultować się z doradcą kredytowym/finansowym — z tego typu usług można skorzystać również online, co z pewnością stanowi ułatwienie,
• dokładne przeczytać umowę kredytową — jest to absolutna podstawa. Jeśli jakiekolwiek zapisy wzbudzą Twoje wątpliwości, skonsultuj je z pracownikiem banku, a najlepiej także z prawnikiem,
• jeśli zastanawiasz się nad kredytem ze zmiennym oprocentowaniem, oszacuj ryzyko wzrostu kosztów — mowa tu przede wszystkim o WIBOR oraz stopach procentowych.

Kredyt Alicja — co nam to mówi?

Na koniec chcieliśmy podzielić się pewną myślą — nie, nie chcemy skupiać się na krytyce kredytu Alicja, który jest tylko jednym spośród wielu niezbyt trafionych pomysłów, jakie na przestrzeni lat zaistniały w sektorze finansowym.

Właściwie, nie świadczy to źle o samych bankach, ale raczej o polskiej gospodarce — ostatnie trzydzieści lat to z jednej strony czas dynamicznego rozwoju, z drugiej zaś dziki kapitalizm, w którym wszystkie chwyty są dozwolone (a przynajmniej były w latach dziewięćdziesiątych).

Warto, by lekcja, jaką dał nam case kredytu Alicja, nie poszła na marne. Frankowicze również należą do grupy, która “przeliczyła się” na niestandardowych kredytach hipotecznych. Warto mieć to na uwadze w sytuacji, gdy będą nam oferowane kolejne nowoczesne, nietypowe produkty finansowe. Chociażby, warto bliżej się przyjrzeć założeniom popularnego ostatnimi czasy, kredytu 2%.

Musimy o tym pamiętać, gdy mowa o produktach stworzonych przez banki lub pozabankowe instytucje pożyczkowe. Wydaje się, że nawet gwarancje ze strony państwa nie powinny być listem żelaznym, który oznacza brak jakiegokolwiek ryzyka (choć oczywiście jest to czynnik, który zwiększa zaufanie). To dość gorzka refleksja, ale jeśli zwrócimy uwagę na gehennę pechowych kredytobiorców, to warta głębszego przemyślenia.

FAQ: najczęściej zadawane pytania

Polecamy artykuły:

• Fundacje pomagające wyjść z długów – czy są skuteczne?

• Kredyt ze stałym oprocentowaniem – mocne i słabe strony