Czym są stopy procentowe? Jak obliczyć stopę procentową od zaciągniętego kredytu lub posiadanych oszczędności?

- Co to jest stopa procentowa?
- Rodzaje stóp procentowych
- Jak obliczyć stopę procentową? Wzory i przykłady
- Jak obliczyć roczną stopę procentową?
- Nominalna i realna stopa procentowa
- Jak obliczyć efektywną stopę procentową?
- Jak obliczyć referencyjną stopę procentową do pomocy publicznej?
- Jak obliczyć stopę procentową lokaty?
- Stopa zwrotu z inwestycji: jak ją obliczyć?
- FAQ: najczęściej zadawane pytania?
Kluczowe informacje
- Stopa procentowa to wyrażony w procentach stosunek odsetek do kapitału lub kwoty, który określa przyrost lub zmniejszenie wartości danego zobowiązania lub inwestycji w określonym okresie czasu;
- Oblicza się ją jako stosunek odsetek do kapitału lub kwoty, wyrażony w procentach;
- W przypadku inwestycji wyższa stopa procentowa oznacza potencjalnie większe zyski, ale również większe ryzyko. W przypadku kredytów niższa stopa procentowa jest korzystniejsza, ponieważ generuje mniejsze koszty spłaty;
- W praktyce, dostępnych jest wiele różnych kalkulatorów, które ułatwiają obliczanie stóp procentowych. Odnajdziesz je w poniższym artykule.
Stopami procentowymi są żywo zainteresowani nie tylko ekonomiści, firmy i media, ale przede wszystkim zwykli obywatele: osoby posiadające oszczędności, ale przede wszystkim kredytobiorcy. Nic dziwnego: każda zmiana stopy procentowej wpływa znacząco na domowy budżet.
Dziś opowiem, jakie są stopy procentowe, jakie przełożenie na oprocentowanie kredytów i depozytów ma ich zmiana oraz przede wszystkim: jak obliczyć stopę procentową.
Co to jest stopa procentowa?
Stopa procentowa to cena pieniądza. Niekoniecznie kredytu — równie dobrze może dotyczyć lokat, kont oszczędnościowych czy inwestycji. Wyraża procentowo koszt pieniądza: jeśli Ty bierzesz kredyt gotówkowy, to jest to cena, jaką musisz zapłacić bankowi. A jeśli zakładasz lokatę, jej oprocentowanie to cena, jaką bank jest zobowiązany Tobie zapłacić za udostępnienie środków.
Stopy procentowe – Co dalej planuje RPP?Rodzaje stóp procentowych
Możemy je podzielić na:
- Stopy procentowe NBP:
- stopa referencyjna jest wskaźnikiem rentowności bonów pieniężnych emitowanych przez NBP podczas operacji kupna i sprzedaży krótkoterminowych (najczęściej 7-dniowych) bonów pieniężnych na rynku międzybankowym.
- stopa lombardowa to maksymalne oprocentowanie kredytu pod zastaw papierów wartościowych, których bankom komercyjnym udziela NBP. Jeśli kojarzysz ustawę antylichwiarską, to pewnie wiesz, że oprocentowanie jakiejkolwiek pożyczki nie może przekroczyć 4-krotności stopy lombardowej.
- stopa depozytowa. NBP proponuje ją bankom komercyjnym za przechowywanie depozytów 1-dniowych.
- stopa redyskontowa weksli. Po tej cenie NBP skupuje weksle od banków komercyjnych. Ma niezbyt duże znaczenie dla zwykłego Kowalskiego, chyba że ten akurat ma kredyt studencki – oprocentowanie jest oparte właśnie o stopę redyskontową.
- stopa dyskontowa weksli. Banki komercyjne biorą kredyty od NBP pod zastaw weksli własnych, a stopa dyskontowa to cena, jaką muszą za ten kredyt zapłacić.
2. Stopy procentowe bazowe, takie jak WIBOR, WIBID, WIRON, na podstawie których konstruowana jest oferta banków komercyjnych.
3. Oprocentowania stosowane w bankach, czyli stopy procentowe kredytów i stopy depozytowe. Spośród nich możemy wyróżnić kilka różnych rodzajów oprocentowania, np. nominalne czy rzeczywiste (jak np. RRSO).
Jak obliczyć stopę procentową? Wzory i przykłady
Idąc do banku po kredyt czy lokatę, oprocentowanie dostaniesz podane na tacy. Doradca powie Ci: ta lokata jest na 7%,a kredyt na 18%.
Ale w jaki sposób policzyć stopę procentową, jeśli nie jest ona znana?
Roczna stopa procentowa
Roczna stopa procentowa powie Ci, jak zmienia się wartość kapitału w okresie 1 roku. Wszystkie oprocentowania w bankach podawane są w ujęciu rocznym. Dzięki temu możesz bez żadnego problemu porównać oferty czy to kredytów, czy też lokat bankowych.
Jak obliczyć roczną stopę procentową?
Wzór na roczną stopę procentową:
Stopa procentowa = (wartość procentowa/wartość bazowa)*100%
Przykład:
Na wyciągu widzisz, ile dostałeś odsetek z lokaty (np. 1000 zł) i wiesz, ile na niej ulokowałeś (np. 100.000 zł). Ale nie pamiętasz, na jaki %. Jak masz obliczyć roczną stopę procentową?
Stopa procentowa=(1000/100000)*100%=1%
Nominalna i realna stopa procentowa
Obecnie dość często możesz spotkać się z pojęciem realnej stopy procentowej. O co chodzi?
Możemy wyróżnić stopy procentowe nominalne i realne. Nominalne, czyli transakcyjne to oprocentowanie lokat, kredytów itd. Kiedy bank proponuje Ci 8% na lokacie, jest to propozycja nominalnej stopy procentowej.
Okres kredytowania: | do 3 lat oprocentowanie stałe * pow. 3 lat oprocentowanie zmienne |
Prowizja | 0% |
Oprocentowanie | – z ubezpieczeniem pow. 30 tys. zł – 10,99% – bez ubezpieczenia pow. 30 tys. zł – 11,49% |
Stopa realna jest to stopa nominalna skorygowana o inflację. Jeśli bank daje Ci 8% na lokacie, a inflacja wynosi 16% to Twój kapitał i tak traci na wartości.
Wzór na realną stopę procentową:
Realna stopa procentowa = ((nominalna stopa – stopa inflacji)/(100+stopa inflacji))*100%
Przykład:
Średnioroczna inflacja w 2022 r. wynosiła 14,4%. Przyjmuję, że kredyt hipoteczny można było zaciągnąć z oprocentowaniem 9%. Realna stopa procentowa takiego kredytu wyniosła zatem -4,72%, była ujemna, czyli bank traci na takim kredycie.
Efektywna stopa procentowa i RRSO
Efektywna stopa procentowa, nazywana także rzeczywistą, uwzględnia, oprócz kapitalizacji odsetek, także koszty dodatkowe. Mogą to być, np. opłaty początkowe, administracyjne czy podatek od zysków kapitałowych.
Pojęciem bardzo znanym jest RRSO, czyli rzeczywista roczna stopa oprocentowania kredytu. Banki są zobligowane podawać RRSO, czyli koszt kredytu uwzględniający nie tylko oprocentowanie nominalne, ale także wysokość dodatkowych opłat i prowizji.
Informację o RRSO znajdziesz zazwyczaj na samym dole strony internetowej banku z ofertą danego kredytu.
Jak obliczyć efektywną stopę procentową?
Nie warto samodzielnie obliczać RRSO. Jest to skomplikowane i czasochłonne. Dużo lepszym pomysłem jest skorzystanie z kalkulatora RRSO.
Oprocentowanie nominalne a RRSO — przykład
Kredyt w kwocie 30.000 zł z prowizją 1.000 zł, oprocentowanie stałe wynoszące 14%, zaciągnięty na 36 miesięcy.
Oprocentowanie nominalne=14%
RRSO=17,67%
Jeśli wydłużymy okres kredytowania, to RRSO spadnie, a stopa nominalna nadal pozostanie taka sama. Dla podanego przykładu tylko z uwzględnieniem okresu 60 miesięcy RRSO wyniesie 16,66%.
Referencyjna stopa procentowa
O stopie referencyjnej pisałam w akapicie poświęconym stopom NBP. Jednak jest jeszcze inna stopa referencyjna, ustalana na podstawie wytycznych Komisji Europejskiej1. Znajduje ona zastosowanie przy wyliczaniu wartości pomocy publicznej w przypadku np. udzielanych pożyczek na preferencyjnych warunkach.
Na czym polega kredyt preferencyjny?Jak obliczyć referencyjną stopę procentową do pomocy publicznej?
Przed 1 lipca 2008 r. Komisja Europejska podawała wartość stopy referencyjnej. Od 01.07.2008 r. KE ogłasza wartość stopy bazowej, która jest podstawą wyliczenia stopy referencyjnej.
Wzór na stopę referencyjną:
Stopa referencyjna=stopa bazowa+marża
Marże ustalane są na podstawie wytycznych KE i zależą od oceny przedsiębiorstwa (tzw. rating), które stara się o pomoc publiczną. Na przykład preferencyjna pożyczka dla nowo utworzonych firm będzie mieć wyższą marżę niż pożyczka na rozwój przedsiębiorstw już istniejących.
Jak obliczyć stopę procentową lokaty?
Jeśli chcesz założyć lokatę czy konto oszczędnościowe, bank poda Ci informację o tym, ile wynosi jej oprocentowanie. Mając tę informację, wykorzystaj kalkulator zysku z lokat, aby policzyć, ile odsetek otrzymasz.
Oprocentowanie nominalne lokaty możesz policzyć także za pomocą wzoru na procent składany.
Jak obliczyć procent składany?
Słyszałeś o kapitalizacji odsetek? Albo o magii procentu składanego? Pewnie tak, jeśli miałeś konto oszczędnościowe lub lokatę.
Jeśli masz konto oszczędnościowe z kapitalizacją odsetek częstszą niż roczna (zazwyczaj jest miesięczna), oznacza to, że kolejne odsetki będą naliczane od Twoich oszczędności + dopisanych odsetek. Czyli kolejne będą coraz wyższe.
Wzór na procent składany:
Kapitał końcowy=Kapitał początkowy*(1+(oprocentowanie nominalne/100*liczba kapitalizacji w ciągu roku))^liczba kapitalizacji w ciągu roku*liczba lat trwania
Przykład:
Lokata 10.000 zł z oprocentowaniem nominalnym 8% w skali roku, kapitalizacja miesięczna, okres trwania 2 lata.
Kapitał końcowy=10000*(1+(8/100*12))^12*2=11728,88 zł
Jeśli nie chce Ci się liczyć na piechotę, skorzystaj z gotowego kalkulatora procentu składanego.
Stopa zwrotu z inwestycji: jak ją obliczyć?
W przypadku inwestycji stosuje się wskaźnik o nazwie: stopa zwrotu z inwestycji, w skrócie ROI.
Stopa zwrotu z inwestycji jest wykorzystywana, chociażby przez przedsiębiorstwa do oceny opłacalności danego przedsięwzięcia. Lub przez inwestorów giełdowych, którzy chcą policzyć zyski (bądź też straty).
Wzór na stopę zwrotu z inwestycji:
Stopa zwrotu z inwestycji = (zysk netto/koszty)*100%
Przykład:
Pan Jan kupił akcje spółki giełdowej za 10.000 zł. Po roku czasu sprzedał je za 11.300 zł. Stopa zwrotu z inwestycji pana Jana wyniosła 13%.
Jednak ROI nie jest wskaźnikiem idealnym:
- Można go policzyć pod warunkiem jednorazowych nakładów. Jeśli Pan Jan co miesiąc dopłacałby różne kwoty lub wypłacał część środków, to stopa zwrotu z inwestycji nie będzie odzwierciedlała stanu rzeczywistego.
- Nie uwzględnia inflacji.
Czynniki determinujące stopę procentową
Weźmy na tapet referencyjną stopę procentową NBP, ponieważ to właśnie ona jest dla zwykłego Kowalskiego najbardziej istotna. Od czego ona zależy?
- Inflacja bieżąca i jej prognozy. Lata 2022-2023 to świetny przykład tego, jak bardzo inflacja wpływa na stopę referencyjną. Inflacja rośnie — rośnie też stopa referencyjna. I na odwrót.
- Sytuacja gospodarcza w kraju. W tym założenia polityki pieniężnej na kolejny rok i sprawozdanie z realizacji polityki pieniężnej za rok ubiegły.
- Sytuacja na rynku kredytowym.
- Kurs walutowy.
Zmiana stóp procentowych a oprocentowanie kredytu. Przykład
Jeśli należysz do grupy osób szczęśliwych, nieposiadających kredytu ze zmiennym oprocentowaniem, to być może nawet nie wiesz, dlaczego wszyscy tak narzekają na podwyżki oprocentowania. Przedstawię prosty przykład.
Jan Kowalski wziął w lipcu 2021 roku 300.000 zł kredytu hipotecznego na 30 lat. Oprocentowanie zmienne, stawka WIBOR 3M 0,21%+ marża banku 2%.
Tyle pan Jan płacił raty swojego kredytu zaraz po jego zaciągnięciu:


Inflacja zaczęła szaleć, stopy procentowe poszły w górę. W chwili obecnej oprocentowanie kredytu pana Jana wynosi 8,72%. Tak to wygląda:


Rata podwoiła się ponad 2-krotnie.
Co zamiast WIBOR? Czyli kolejna stopa procentowa — WIRON
WIBOR ma być zastąpiony stawką WIRON. I w niektórych bankach jest on już wprowadzany. Pionierem jest ING, który już teraz ma w ofercie kredyty hipoteczne z WIRON-em.
Założeniem zamiany WIBOR-u na WIRON jest lepsze dostosowanie stopy procentowej do realiów rynku. Dodatkowo ma to być ukłon w stronę kredytobiorców, którzy mieliby niejako zaoszczędzić na oprocentowaniu. Jak się okazuje, różnica w odsetkach, przynajmniej na razie, jest niewielka.
Jaka jest różnica między procentem a punktem procentowym?
Choć terminy “procent” i “punkt procentowy” często są używane zamiennie, opisują one różne koncepcje i mają inne znaczenie:
- Procent:
- Procent oznacza jedną setną część całości i jest reprezentowany przez symbol %.
- Jeśli mówimy, że jakaś wartość wzrosła o 10%, oznacza to, że wzrosła o 10% swojej początkowej wartości. Na przykład, jeśli masz 100 zł i wzrosło to o 10%, to teraz masz 110 zł.
- Punkt procentowy:
- Punkt procentowy odnosi się do różnicy w wartościach procentowych, a nie do wzrostu opartego na procentach.
- Jeśli stopa procentowa wzrosła z 5% do 7%, oznacza to, że wzrosła o 2 punkty procentowe, ale wzrosła o 40% w stosunku do swojej początkowej wartości.
FAQ: najczęściej zadawane pytania?
Jak obliczyć stopę procentową kredytu?
Co dalej ze stopami procentowymi?
Jak obliczyć stopę procentową kredytu hipotecznego?
Jak obliczyć stopę procentową podatku dochodowego?